امكان قصاص پدر توسط فرزند در آرا فقهي و قوانين جزايي

Possibility of Qisas (Retaliated Punishment) of Father by the Child in Legal Opinions and Penal Laws

عدم امكان قصاص پدر به خاطر كشتن فرزند، مورد اتفاق و اجماع فقهاي اماميه است؛ اما در فرضي كه پدر، مستقيماً مرتكب جنايت بر فرزند نشود و فرزند، حق قصاص را عليه پدر، از مجني عليه به ارث ببرد، بين فقها ، اختلاف نظر وجود دارد كه آيا فرزند مي‌تواند پدرش را قصاص كند يا نه؟ گروهي از فقها ، در اين مورد، قايل به عدم امكان قصاص پدر هستند. قياس اولويت، روايت لا يقاد والد بولده، روايت باب قذف، عمومات ادله‌ي امر به احسان و مصاحبت به معروف با والدين، ادله‌ي مورد استناد اين گروه از فقها است. جمعي از فقها نيز به امكان قصاص پدر در اين مساله حكم داده‌اند. اين عده از فقها ، ضمن رد استناد به قياس اولويت، يا استناد به روايت باب قذف، به اكتفا به قدر متيقن در خروج از اطلاق ادله‌ي قصاص، تمسك جسته‌اند و مساله‌ي مورد بحث را مشمول عمومات ادله‌ي قصاص دانسته‌اند. در اين مقاله، ضمن نقد و بررسي ادله‌ي هر دو گروه، قول دوم ترجيح داده مي‌شود. قانون مجازات اسلامي مصوب سال 1370 و نيز پيش نويس قانون مجازات اسلامي سال 1388، صرفاً به اين نكته اشاره دارند كه اگر قاتل، پدر يا جد پدري مقتول باشد، قصاص نمي‌شود و فرض مورد بحث اين مقاله، به اجمال برگزار شده است؛ از اين جهت، تحليل فقهي اين مساله در روشن شدن حكم اين موضوع، حايز اهميت خواهد بود.

The impossibility of qisas of father for murdering the child is unanimously agreed upon by the Imami jursprudents; however, presuming that the father does not directly commit murder of the child and the child inherits the right for qisas against the father from the victim of crime, there is disagreement among the jurisprudent as to whether the child can retaliate the father in qisas or not. In this respect, a group of jurisprudents believe in the impossibility of qisas of father. The evidences adduced by these jurisprudents include: priority analogy, the narration la yaqadu walidun bi waladihi (father is not retaliated for [killing] the child), the narration on qadhf (false accusation of unchastity), the general evidences concerning enjoinment of doing good to parents and keeping their company honorably. A group of jurists have issued a legal decision (hukm) for the possibility of qisas of father on this matter, too. This group of jurisprudents, while rejecting the allusion to the priority analogy or to the narration on qadhf, have resorted to being content with agreed certitude in withdrawal from the application of qisas evidences and have regarded the issue in question as included in generalities of qisas evidences. In this article, while doing a critical review of the evidences of both groups, the second view is preferred. Islamic Penal Code, approved in 1370/1991, as well as the draft of Islamic Penal Code of 1388/2009 simply point out that if the murderer is the father or grandfather of the murdered person and the presumption discussed in this article is briefly carried out. Therefore, the jurisprudential analysis of this issue is of significance in clarifying the legal decision of this issue.