ملاصدرا و رويكردهاي سه‌گانه در تعقل

Mulla Sadra and Three Approaches to Intellection

ادراك عقلي در حكمت متعاليه ملاصدرا با سه رويكرد گوناگون بيان شده است. رويكرد نخست، مشاهده صورت‌هاي عقليه از دور است. آنچه مشاهده مي‌شود مُثُل نوريه يا عقول فعاله است. رويكرد دوم، افاضه صورت از عقل فعال است. در اين رويكرد، نفس انساني با صورت‌هاي معقوله موجود در عقل فعال متحد شده و در پي اين اتحاد، صورت‌هاي معقوله براي او حاصل مي‌شود. در رويكرد سوم كه براي سالكِ واصل قابل تحقق است، نفس انساني با اندكاك در ذات الهي و فناي بالله به حقيقت امور خواهد رسيد و در نتيجه، خلاق صورت‌ها خواهد بود. نگارنده در اين نوشتار مي‌كوشد تا با بررسي سخنان صدرالمتالهين به تبيين واپسين ديدگاه وي در ادراك عقلي ـ كه همان رويكرد سوم است ـ بپردازد. افزون بر اين به واكاوي و تبيين دو رويكرد نخست در نظام معرفت‌شناسانه ملاصدرا و هماهنگي آنها با مباني حكمت متعاليه نيز خواهد پرداخت.

Mull? Sadr? has presented three different approaches in dealing with intellectual perception. The first approach deals with observing intellectual forms from a far distance. These intellectual forms are lights or active intellects. The second approach consists of emanation of forms through the active intellect. According to this approach, human soul gets united with intellectual forms as a result of which he attains intellectual forms. Based on the third approach, a wayfarer, who has attained union with God, finds his way into essences of things through annihilation in and merging into God. According to this kind of intellection which belongs to mystics, man himself creates the forms. By studying Mull? Sadr?’s words, the author tries to explain his last theory concerning intellectual perception which is nothing other than the third approach. Moreover, she has tried to show that the first two epistemic approaches are also in harmony with the principles of transcendental philosophy.