بازتاب اخباري‌گري محمدامين استرآبادي در شرح‌حال‌نگاري‌ها

Astarabadi’s Traditionalism and its Reflections in Biographical Works

نويسندگان مسلمان در تحليل پيشرفت‌هاي علمي، از شرح‌حال‌نگاري‌ بسيار بهره مي‌برند؛ زيرا اطلاعات درباره زندگي افراد كه در بررسي گرايش‌هاي فكري خاص آنان به كار مي‌آيد يا اوضاع جغرافيايي‌شان، بيشتر از اين كتـاب‌ها فراچنگ مي‌آيد. هم‌چنين براي تحليل‌هاي كمّي به انگيزه دست‌يابي به تصويري از شكل كلي جامعه به طور عام و طبقات علمي به طور خاص، از اين كتاب‌ها مي‌توان بهره گرفت. انديشه محمدامين استرآبادي از پيشرفت‌هاي علمي در اين زمينه در قالبي تازه و البته افراطي، چهار قرن پيش (سده يازدهم) مطرح شد. اين انديشه در زمان او و عصر پس از خودش، بسيار تاثيرگذار بود؛ چنان‌كه بيش از صد سال، انديشه‌اي فراگير و حاكم بر جهان تشيع به شمار مي‌رفت. استرآبادي را گاهي موسّس و زماني احياگر مكتب «اخباري»مي‌خوانند. اينكه كدام يك از اين لقب‌ها شايسته اوست، به سرآغازِ تاريخ مكتب اخباري وابسته خواهد بود؛ يعني اينكه از نخستين دوره‌هاي تشيّع دوازده امامي پس از غيبت كبرا سرچشمه مي‌گيرد يا پديده‌اي نوظهور به شمار مي‌رود. به هر روي، انديشه اخباري در دوره صفويه، شيوه فقاهت و اجتهادرا به چالش فراخواند. اين مقاله در پي بررسي اين مسيله است كه به‌رغم تاثيرگذاري چنين مكتبي در آن عصر و فراگير بودن اخباري‌گري امين استرآبادي در سده يازدهم، چرا شرح حال‌نگاري‌ها تا 150 سال پس از وفات او در اين‌باره كم‌تر سخن گفته‌اند.

Muslim writers take great advantage of biographical works in their analyses of scientific developments. The reason is that the pieces of information used in studying particular attitudes of certain individuals or their geographical conditions are usually derived from such books. Furthermore, one can consult such books for quantitative analysis of structure of communities in general and certain academic communities in particular. The innovative but extremist ideas about scientific developments proposed four centuries ago by Muhammad Amin Astarabadi fall within this category. His thoughts were so influential both during his time and following periods that they were regarded as dominant and pervasive approach in the Shiite world for more than one hundred years. Atarabadi is recognized by some as the founder of the Akhbari school of thought and as its reviver by others. Which one of these epithets suits him more depends mainly on whether one traces Akhbarism to the earliest period of post-occlusion and TwelverShiism or considers it as a nascent phenomenon. Anyway, Akhbarism could challenge the mainstream method of jurisprudence and exegesis during the Safavid era. This study investigates why these bibliographers rarely talked about Atarabadi and his school of thought in the 12th century despite the influence and pervasiveness of Akhbarism throughout the 11th century.