تاملي در «المقصد الاقصي في ترجمه المستقصي» تاليف حسين بن حسن خوارزمي كبروي (قرن نهم)

A glance at the Al-Maqsad-ol-Aqsa fi tarjamat-el-Mostaqsa

در فهرست منابع و سيره پژوهي، متاسفانه نامي از كتاب «المستقصي» نگاشته نيمه دوم قرن ششم از ابوالكرم عبدالسلام محمد بن حسن بن علي الحجي الفردوسي الاَنْدَرَسفاني ، به چشم نمي‌خورد و با آنكه جدّ و جهد نويسندگان اين مقاله در دستيابي به نسخه اصلي يا نسخه بدل‌هاي سده‌هاي ششم، هفتم و هشتم هجري تا كنون به غايت مطلوب نرسيده است ، نظر به قدمت اين كتاب و جامع حديث بودن مولف آن ، شناخت اين اثر لازم به نظر مي‌رسد . و از آن جا كه تا كنون نسخه‌اي خطي از اصل آن به دست نيامده ، تصحيح «المقصد الاقصي في ترجمه المستقصي » از حسين خوارزمي (متوفاي قرن نهم) گامي موثر در شناخت بيشتر منابع سيره و شيوه سيره نويسي در قرن ششم هجري است. با تصحيح اين نسخه ، به زواياي زندگي و آثار «اندرسفاني» پي مي‌بريم. كسي كه انس خالدوف با مطالعه نسخه بي‌نام مولف ، از نام كتاب «المستقصي» ، پي به مولف آن ، يعني اندرسفاني مي‌برد. شناخت اندرسفاني نيز كه در فرهنگنامه هاي اعلام از او يادي نشده - اهميت بسيار دارد. «المقصد الاقصي» علاوه بر شناسايي شخصيت والاي مذكور ، ما را با شخصيت علمي و ارزش وجودي حسين خوازرمي بيشتر آشنا مي‌كند و با توجه به حجم بسيار اشعار وي در اين اثر ، گامي آغازين است براي تصحيح ديوان او كه به اشتباه به حسين منصور حلاج منسوب است . اين مقاله به بررسي ارزش نسخه « المقصد الاقصي في ترجمه المستقصي» و لزوم نسخه‌شناسي آثار حسين خوارزمي مي‌پردازد .

Maqsad-ol-Aqsa fi tarjamat-ol-Mostaqsa« is a detailed history of Mohammad (peace be upon him) and the khalifas, which is translated from Arabic by Hossein Ibn el-Hassan el-khwarazmi el-kubravi (died in A.H. 839). His other writings prove his talent in many different scientific fields such as Gnosticism, commentary of Quran, mathematics and astronomy. His poems were published as »the name of Hossein –e- mansour –e- Hallaj. A knowledgeable correction on his poetical works seems to be necessary. The Mostaqsa principally based on the Sahih of Muslim and al-Bukhari and on the Moatta, this book has been written in the later half of the sixth century of the Hijrah in twenty-five chapters, from birth and genealogy of Mohammad to khilafat of Imam Ali and Imam Hassan. To the last chapter the translator has added six sections (maqsad), containing notices of the Imam Hossein to Imam Reza. Correction of Al-Maqsad ol-Aqsa is important from two perspectives: first of all to understand Abol-karam Abd ol-Salam Andaresfani’s personality, a knowledgeable and sophisticated master in Hadith (sixth century) whom we are not completely aware of his life in detail. This book points to some of his scripts and writings. Second of all to comprehend the writer’s character (Hossain khwarazmi) whom his complete life is not thoroughly clear too.