بازنگري در مفهوم كاربندي برمبناي هندسه نظري، عملي و نقش ساختماني

Rethinking the Concept of Karbandi Based on theoretical geometry, practical geometry and building function

به‌نظر مي‌رسد يافته‌هاي فعلي درباره‌ آنچه در معماري سنتي ايران كاربندي ناميده‌مي‌شود، انسجام كافي ندارد. ديدگاه‌هاي موجود هم، دو موضع سرحدّي دارند؛ گاه آن را سازه‌اي باربر دانسته‌ و گاه كاري صرفاً تزييني. ازسوي ديگر، جداساختن نمونه‌هاي گوناگون مشابه، با تكيه بر ديدگاه‌هاي موجود، امكان‌پذير نيست. بنابر آنچه بيان شد، پرسش?هايي از اين دست قابل طرح است كه در زمينه معماري سنتي ايران چه كمبودهايي درخصوص ديدگاه?ها و تعاريف فعلي وجود دارد، چگونه مي?توان معيارهايي كارآمد، در مفهوم كاربندي ارايه داد و نهايت اين?كه كليد تشخيص اين نمونه‌ها از يكديگر چيست. در پژوهش حاضر تلاش ‌شده تا سه ابهام در نام‌گذاري، تشخيص هندسه و تشخيص نقش ساختماني در يافته‌هاي فعلي شناسايي و تحليل‌شوند. سپس، در هر بخش با تكيه بر نگرش‌ درون‌فرهنگي، راه‌حلي براي زدودن اين ابهام?ها ارايه‌شود. براين اساس، سه معيار در هندسه‌ نظري، هندسه‌ عملي و نقش ساختماني براي تشخيص نمونه‌ها تبيين‌مي‌گردد. از اين?رو هدف مقاله پيش‌رو، دست‌يابي به شناختي صحيح از ظاهر كاربندي است. روش به‌كاررفته توصيفي‌ـ ‌تحليلي با تكيه بر اطلاعات ميداني، كتابخانه‌اي و آتليه‌اي است. نتيجه‌ بررسي نمونه‌هاي مختلف برمبناي سه معيار يادشده، تمييز هشت گونه‌ كار(اعم از آمود و غيرآمود) است. از ميان آنها دو گونه، دربردارنده كامل‌ترين نمونه‌ها به‌لحاظ هندسه‌ نظري و عملي هستند كه مي‌توانند الگوي ارزيابي گونه‌هاي ديگر نيز قرارگيرند. بدين جهت لازم است در بررسي‌هاي آتي به تمايز اين گونه‌ها توجه ويژه?اي مبذول‌گردد.

It seems that findings about the so-called “Karbandi” in traditional Iranian architecture (also known as ribbed vault, arch net, stellate vault etc), are unfortunately not comprehensive and coherent enough. Existing ideas have two extremes: sometimes Karbandi has been counted just as a load-bearing structure and sometimes as a completely decorative one. With existing analyses it is difficult to distinguish the several similar cases. What are the deficiencies of current descriptions and concepts? Is it possible to have a practical concept of Karbandi? What is the key for identifying Karbandi? Our aim is to develop a correct knowledge of Karbandi’s appearance. The research method is descriptive-analytical based on library, atelier and field information. The article identifies three ambiguities (in naming, recognizing geometry and recognizing building function) in current findings and presents a solution for each one on the basis of an inter-cultural viewpoint. Accordingly, some criteria in buildging function, theoretical geometry and practical geometry are proposed for distinguishing different cases. Based on the three criteria, eight types of Kar (including both revetment and non-revetment) are separated in which two types are geometrically the most complete ones and can be considered as standard types for evaluating other cases. It seems that future examinations should pay more attention to these diverse types.