آسيب‌شناسي كتيبه معرق سنگ و كاشي خداي‌خانه مسجد عتيق شيراز

The mosaic stone-and-tile inscription, which is a unique work of art dating back to the Injuids period, is located on the upper facade of the Khodaikhaneh of Shiraz’s Atiq mosque and constitutes the m

كتيبه معرق سنگ و كاشي اثري منحصربه‌فرد، برجاي‌مانده از عهد آل‌اينجوست كه در نماي بالايي بناي خداي‌خانه مسجد عتيق شيراز قرارگرفته و مهم‌ترين بخش از تزيينات اين بنا را تشكيل‌مي‌دهد. اين كتيبه با گذشت زمان، متحمل آسيب‌هاي گوناگوني‌ شده?‌است كه بايد براي جلوگيري از ويران‌شدن بيشتر و فراهم‌آوردن شرايطي مطلوب براي تامين بقا و ادامه حيات اين اثر ارزشمند، چاره‌اي انديشيده?‌شود. در پژوهش حاضر تلاش برآن بوده تا با استفاده از مطالعات آزمايشگاهي، آسيب‌هاي واردشده بر اثر مورد نظر(بخش‌هاي باقي‌مانده از زمان ساخت كتيبه و مربوط به زمان بازسازي آن) و ميزان آنها شناسايي‌گردد. براي شناسايي عوامل آسيب‌رسان به بدنه و لعاب كاشي، از روش‌هاي دستگاهي(AAS, XRD)و(SEM-EDX)و براي شناسايي آسيب‌هاي وارد بر سنگ از روش‌هاي دستگاهي(XRD)و پتروگرافي استفاده‌شده‌است. نتايج به‌دست‌آمده نشانگر آن است كه اين تزيين به?سبب ساختار و ماهيت ويژه آن، از هنگام ساخت(چه از قرن هشتم و چه از زمان بازسازي) دچار آسيب‌ شده و عوامل محيطي و دخالت‌هاي انساني به‌مرور زمان افزون بر سرعت‌ بخشيدن به روند آسيب‌هاي ناشي از مرحله ساخت، آسيب‌هاي جديدي را نيز پديدآورده‌اند. با استناد به بررسي‌ها و آزمايش‌هاي انجام‌شده روي نمونه‌هاي مورد بررسي، از ميان عوامل محيطي آسيب‌رسان، رطوبت نقش بارزتري را در فرسايش اين اثر دارد.

The mosaic stone-and-tile inscription, which is a unique work of art dating back to the Injuids period, is located on the upper facade of the Khodaikhaneh of Shiraz’s Atiq mosque and constitutes the most significant decoration of this building. It has suffered various damages due to old age and new strategies and solutions are required to preserve this precious monument. The goal of the present study is to identify and measure these damages using laboratory investigations. To do so, XRD and AAS methods were used to identify factors damaging the body and glaze of the tiles and, in order to identify the factors damaging the stones, the XRD and petrography methods were adopted. The findings show that due to its unique structure, this decoration was exposed to damages both at the time of its constrcution and reconstruction and human and environmental factors not only accelerated the rate of its damages but also triggered new damages. Based on the investigations conducted on the samples, humidity was detected to be the most important factor in damaging this monument compared to other factors.