نگاهي توصيفي و تحليلي به سنگ نبشته‌هاي موجود در مسجدجامع كبيريزد

A Descriptive Analysis of the Existing Stone Inscriptions in The Great Jame’ Mosque of Yazd

وجود مواريث هنري بسيار در شهر يزد همچون سنگ نبشته هاي مسجد جامع كبير آن، به عنوان يك اثر هنري و سند تاريخي كه به شناخت بخشي از هنر ادوار مختلف تاريخي و مقايسه آنها بايكديگر ميانجامد و براي مرمت برخي از بناهاي تاريخي نيز موثراست، از افتخارات تمدن كهن ايران است. مطالعاتي كه تاكنون درباره اين آثار هنري صورت گرفته، بسيار كلي و توصيفي بوده به گونه اي كه محتواي اين كتيبه ها ازحيث ادبي و هنري و همچنين تكنولوژيكي ساختارشان در هر دوره تاريخي مرتبط با آنها، دقيق بررسي نشده است. ازاين رو، در مقاله پيشرو كه با شيوه اي توصيفي-تحليلي نگاشته شده و مطالب آن در يك سير مطالعاتي به صورت ميداني و كتابخانه اي گردآوري شده، برخي از ويژگي هاي هنري و محتوايي اين آثار بررسي و ارزيابي شده است. بنابر آنچه بيان شد، هدف اصلي نگارنده اين مقاله نيز معرفي ويژگي هاي محتوايي و ساختار كتيبه ها در چند دوره تاريخي و بررسي نقاط اشتراك و افتراق آنها و چگونگي استفاده از اين آثار است. بدين منظور با تعريفي كه در متن پژوهش از كتيبه ارايه شده، ضمن بررسي حدود هفتادو چهار كتيبه مسجد جامع كبير يزد ويژگي هاي كيفي وكمّي آنها نيز جداگانه بررسي خواهدشد. درپايان نتيجه اين بررسي ها در قالب جدول ارايه مي شود. مقاله حاضر دربردارنده موارد زير است: گونه بندي كتيبه هاي سنگي مسجد جامع به لحاظ محتوايي و ساختاري، انوع آرايه بندي كتيبه ها، شباهت هاي ساختاري و عملكردي كتيبه ها در دوره هاي تاريخي مختلف، شناسايي انواع سنگ فرمان، سنگ محراب، سنگ وقف و الواح يادبود (به لحاظ محتوايي) در اين مجموعه، شناسايي مصالح متنوع و بيشتر سنگ روشن با نقش مايه هاي نوشتاري و گرافيكي متنوع و زيبا بين كتيبه ها، بررسي شباهت هاي محتوايي كتيبه ها و مضامين آنها. نتايج به دست آمده از مطالعه كتيبه ها نشانگر آن است كه اين كتيبه ها به لحاظ ساختاري (تكنولوژيكي و فن اجرا) و محتوايي (مضامين و متن و شيوه ادبيات نگارشي) در نوع خود، از بهترين آثار هنري به شمارمي روند.

Based on their specifications, artistic legacies in Yazd represent the political, cultural and religious history of this desert territory. The study of the existing inscriptions in the Jame’ mosque of Yazd as a work of art and historical document is both essential and valuable because it can elucidate a part of art’s history and also be useful for restoring some of these works. Moreover, the previous studies on these inscriptions are very general and have simply descriptive purposes. The methodology of this research is descriptive-analytical and some of the features and content of these inscriptions are investigated via field study and library sources. While providing a definition of inscription, qualitative and quantitative studies have also been done. This research attempts to answer the following questions: Is there any relationship between the content of the inscriptions and the political, cultural and social condition of the time? What type of decoration has been used in the inscriptions to be more effective? Is it possible to classify the inscriptions based on their contents and structures? The results of this research show that subject, content, functional and structural diversity of inscriptions express the significant influence of the rulers, artists, settlers, and their religious and secular motivations to maintain, establish or complete this precious monument which have been stated in some inscriptions.