مقايسه مضامين و فنون اجراي كتيبه‌هاي چهار مدرسه شهر يزد در قرن هشتم

The Comparison between Contents and Techniques of Inscriptions in Four Schools Belonging to Eighth Century in Yazd City

هنگامي كه در بيشتر نقاط ايران بر اثر حمله مغول، ويراني و بي امني و ركود اقتصادي وجودداشت، شهر يزد به دليل داشتن يك حكومت محلي ـ ايراني، مركزي براي استقرار عالمان، عارفان و هنرمندان بود. با رونق تجارت، اين شهر نيز دچار دگرگوني هاي بسيار شد و كارهاي اساسي براي ساخت مدارس علميه و خانقاه ها در آن صورت گرفت. يكي از مهمترين اين كارها ساخت مدرسه هاي ركنيه (بقعه سيدركن الدين)، شمسيه (بقعه سيد شمس الدين)، كماليه و حسينيان (گنبد هشت) است. بناهاي بيان شده يادگارهايي ارزشمند از قرن هشتم است كه به سبب دست نخورده بودن تزيينات آنها، امكان استخراج داده هاي موثق از آنها وجوددارد. ازطرف ديگر، اين بناها داراي كتيبه هاي بي نظيري در نوعِ خود است كه با مطالعه آنها مي توان به الگوي جامع كتيبه نگاري معماري در بناهاي قرن هشتم، نزديك شد و دريافت كه فنون و مصالح، مضامين و طرح و الگوهاي رايج در آن دوره چگونه بوده اند. بنابر دلايل بالا و باتوجه به فرصت مغتنم و استثنايي اي كه در يك مقطع زماني براي مطالعه اين آثار از نزديك فراهم آمد، تلاش برآن شد تا ضمن معرفي كوتاه بناهاي مورد اشاره به بررسي، ثبت و مقايسه مضامين كتيبه ها و شناخت و طبقه بندي مواد و فنون كتيبه سازي آنها هم پرداخته شود. روش تحقيق به كارگرفته شده توصيفي- تحليلي، شيوه يافته اندوزي و گردآوري اطلاعات، مطالعات كتابخانه اي همراه با برداشت و مستندنگاري ميداني و روش شرح و بسط و تحليل داده ها هم توصيفي- تطبيقي است. پيش از پايان يافتن مقاله حاضر، اين احتمال وجودداشت كه در كتيبه ها از خط نسخ استفاده شده اما نتيجه هاي به دست آمده بيانگر آن بود كه در اين دوره كاربرد اقلام كوفي و ثلث رايج بوده است. همچنين فن اجراي كتيبه ها در بناهاي يادشده نيز دربرگيرنده نقاشي و گچبري درون بنا و كاشيكاري بيرون بنا و تزيينات اصلي خوشنويسي (كتيبه نويسي) بوده است. بيشتر كتيبه ها هم داراي مضامين آيات قرآني و اسماي الهي بودند.

When most of Persian lands were suffering from insecurity and economical stagnations resulted from Mongol attacks, the Yazd city became the shelter of scientists, sufis and artists because of having Persian local government. Due to business boom, the city faced with many changes and basic attempts were done for constructing theological schools and monasteries. The establishment of various schools such as Rokniyeh, Shamsiyeh, Kamalieh and Hossainiyan can be pointed out as the most important fruits of those attempts. The mentioned buildings are valuable memorials from eight century that, due to their intact decorations, reliable data can be extracted from them. On the other hand, the study of unique architectural inscriptions of these monuments can guide us to a comprehensive plan of eight century art of “Katibeh-neghari-ye Memari” (making architectural inscriptions). Furthermore, it can provide answers to questions regarding materials and techniques, religious themes and decorative features of mentioned inscriptions. For these reasons, considering the valuable and exceptional opportunity which was provided to study these works (from near) during a time section, while proposing a brief introduction of the mentioned buildings, it is tried to investigate, record and compare the content of inscriptions as well as identify and classify the materials and methods used for making them in the four mentioned buildings. Techniques of inscription in the mentioned buildings include drawing, plaster work inside the building and tile-work outside the building, and the main decoration is calligraphy (writing inscription). Most inscriptions have Quranic verses and God’s names. The data of this research was collected via library sources and field studies and the method of research is descriptive-comparative. Before completing this article, it was probable that Naskh script was used in these inscriptions but the results of this study show that in such period the application of Kufic and Thulth scripts was current.