كليدواژه :
اراضي شاليزاري , رودخانه زرجوب , عناصر سنگين , برنج رقم هاشمي
چكيده فارسي :
استفاده از آب‌هاي با كيفيت نامناسب يكي از راه‌كارها و فرصت‌هاي مقابله با چالش كم‌آبي است. كاربرد فاضلاب‌ها، پساب‌ها و آب‌هاي آلوده (به‌عنوان بخشي از آب‌هاي با كيفيت نامناسب) مي‌تواند در آينده باعث افزايش آلودگي خاك‌ها شده و عواقب ناگواري در روند توسعه پايدار كشاورزي داشته باشد. به اين منظور، در پژوهشي نوع و مقدار برخي عناصر سنگين (روي، مس، كادميوم، نيكل و سرب) موجود در آب رودخانه زرجوب و شاليزارهاي تحت آبياري آن‌ها، با كشت گياه برنج رقم هاشمي و خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك‌هاي شاليزاري مانند بافت، اسيديته گل اشباع، قابليت هدايت الكتريكي، آهك، كربن آلي، گنجايش تبادل كاتيوني تعيين و روابط آن‌ها با غلظت اين عناصر در آب، خاك و نمونه‌هاي گياه (كاه و دانه سفيد شده برنج) مورد بررسي قرار گرفت. براساس نتايج به‌دست آمده، مقدار اين عناصر در تمام نمونه‌هاي آب، خاك و گياه پايين‌تر از حد بحراني اين عناصر بوده است. روند تغييرات غلظت اين عناصر، تحت‌تاثير ورود فاضلاب‌هاي شهري خانگي و صنعتي بوده و در نقاط قبل از شهر از متوسط پايين‌تري نسبت به داخل شهر برخوردار بوده و سپس در بعد از شهر به حداكثر مقدار خود مي‌رسد. غلظت اين عناصر در خاك در طول مسير رودخانه‌ها (قبل، داخل و بعد از شهر رشت) در مورد سرب، مس و كادميوم با افزايش نسبي همراه و در مورد ساير عناصر تغييرات نامنظم بوده است. غلظت عناصر كادميوم، روي و مس با مقدار كربن آلي و اسيديته، سرب با مقدار رس و اسيديته و نيكل تنها با اسيديته رابطه معني‌داري نشان مي‌دهند. با مقايسه غلظت عناصر سنگين اندازه‌گيري شده در كاه و دانه برنج مي‌توان نتيجه گرفت كه مقدار روي، نيكل و مس در برنج سفيد همواره بيش‌تر از كاه بوده است. اين در حالي است كه بين غلظت كادميم و سرب در كاه و دانه تفاوت چنداني وجود ندارد. لازم به ذكر است كه بررسي روند تغييرات اين عناصر در طول مسير رودخانه نيز تفاوت معني‌داري از خود نشان نمي‌دهند. همچنين رابطه معني‌داري بين مقادير اين عناصر در آب و خاك و گياه برنج به‌دست نيامد. اگرچه مقايسه نتايج به‌دست آمده از اين پژوهش با استانداردهاي موجود، بيانگر نبود آلودگي در مقياس نگران‌كننده است ولي مقايسه نتايج اين پژوهش با نتايج به‌دست آمده از يافته‌هاي ساير پژوهش‌گران، بيانگر روند افزايشي غلظت اين عناصر در منابع مورد بررسي را است. اين افزايش در طي يك دوره زماني ده‌ساله، در اراضي شاليزاري تا 4 برابر و در برنج سفيد 3 برابر است كه نيازمند عزم جدي براي يافتن راه‌هاي كنترل و توقف اين روند رو به رشد است.
چكيده لاتين :
Low quality water use for agricultural production is increasingly regarded as a solution for water scarcity, and also provide new sources of water for higher food production in the world. But its use could create environmental and health hazards and prevent to achieve sustainable agriculture. The objectives of this study are to investigate the extent and degree of heavy metal contamination (Cadmium (Cd), Nickel (Ni), Zinc (Zn), Copper (Cu) and Lead (Pb)) at 23 points along Zarjoob river in water, soils of paddy fields under its irrigation, and rice grains and straws (Hashemi var.) and also the relationship between heavy metals concentration and soil phsico-chemical properties (pH, CEC, texture, TNV, EC) and rice grain and straw were determined. The analytical results indicated measured heavy metals concentration in water, soil and plant tissues (except a numbers) are less than critical levels, however an increasing trend was found with river length (before city < city < after city) especially for lead, copper and cadmium in comparison with human health standard rates. The linear multiple regression equations indicated significant correlation of Cd, Zn and Cu with organic carbon and pH, Pb with clay content and pH, Ni with pH, concentration of Cu, Ni, Cd and Pb in 0-15 and 15-30 cm soil depth. No significant correlation was found between Cu, Ni, Cd, Zn and Pb concentration in water, soil and plant tissues. Comparing these data with last decade researches findings represent 3-4 times increase of theses heavy metals at plant tissues.
