بررسي برخي ويژگي‌هاي اكولوژيك، مورفولوژيك و ميزان اسانس گياه نوروزك (Salvia leriifolia Benth.)

Study on some ecological characteristics, morphological traits and essential oil yield of Salvia leriifolia Benth.

نوروزك با نام علمي Salvia leriifolia Benth. گياه دارويي ارزشمندي از خانواده نعناع مي‌باشد. به‌منظور بررسي تنوع موجود در نوروزك 180 نمونه گياهي متعلق به 12 جمعيت از اين گياه از سه استان خراسان جنوبي، خراسان رضوي و سمنان جمع‌آوري شد. براي بررسي صفات ظاهري نمونه‌هاي جمع‌آوري شده، در فصل گلدهي و بذردهي از هر رويشگاه، 15 نمونه گياهي كامل انتخاب و 33 صفت رويشي و زايشي با پنج تكرار براي هر صفت بررسي شد. به‌منظور استخراج اسانس، سرشاخه‌هاي گلدار گياه در فصل گلدهي تهيه گرديد. مقايسه ميانگين داده‌هاي كمّي با استفاده از نرم‌افزار SAS و براساس آزمون چند دامنه‌اي دانكن در سطح احتمال 5% (05/0 > p) انجام شد. گروه‌بندي صفات اندازه‌گيري شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS به روش Ward انجام گرديد. نتايج نشان داد كه اين گياه در ارتفاع 1533-1000 متر از سطح دريا رويش داشته و با متوسط دماي ساليانه 23-15 درجه سانتي‌گراد و ميزان بارش 194-80 ميلي‌متر در سال مي‌تواند به رشد مطلوب ادامه دهد. مهمترين صفات ريخت‌شناسي از قبيل ارتفاع گياه، طول و عرض برگ به‌ترتيب در دامنه 8/35-9/18، 29/15-59/6 و 7/29-2/18 سانتي‌متر متغير بود. بيشترين و كمترين مقدار اسانس با مقدار 37/1 و 69/0 درصد به‌ترتيب مربوط به جمعيت‌هاي نجم‌آباد و طبس سبزوار بود. نتايج حاصل از گروه‌بندي صفات نشان داد كه جمعيت‌هاي مورد مطالعه براساس محل جمع‌آوري به سه گروه مجزا تقسيم شدند. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد كه دو جمعيت نجم‌آباد و بجستان به دليل داشتن صفات مطلوب مورفولوژيكي و همچنين ميزان اسانس فراوان، گياهان مناسب براي كارهاي اصلاحي و اهلي‌سازي اين گونه مي‌باشند و در ضمن حفاظت از اين رويشگاه‌هاي مطلوب يكي از اولويت‌هاي مهم مي‌باشد.

Salvia leriifolia Benth. is one of the valuable medicinal plants of Lamiaceae. In order to evaluate genetic diversity among natural populations of Salvia leriifolia, 12 natural populations were chosen from South Khorasan, Razavi Khorasan and Semnan provinces. To study and evaluate 33 vegetative and reproductive morphological traits with five replications, 15 complete plants were collected from each locality at flowering and seeding stages. Flowering stems were used in order to extract the essential oil. Mean comparisons of data was performed by Duncanʹs multiple range test at 5% level of probability using SAS software. The populations were clustered by Ward method using SPSS software. Results showed that this plant grew well in a height of 1000-1533 above sea level, with an average temperature of 15-23?cm and a precipitation of 80-194 mm in year. The most important morphological traits such as plant height, leaf length and width, were in the range of 18.9-35.8, 6.59-15.29 and 18.2- 29.7 cm, respectively. Maximum and minimum essential oil yield with 1.37 and 0.69 percent were obtained for Najmabad and Tabas Sabzevar, respectively. Populations of Salvia leriifolia were classified into three groups based upon collection locations. Results showed that "Najmabad" and "Bejestan" populations could be recommended for breeding and domestication programs because of appropriate morphological traits and abundant essential oil yield. Meanwhile, conservation of these populations is highly recommended.