بررسي روابط همبستگي و تجزيه به مولفه‌هاي اصلي اسانس و تركيب‌هاي متشكله اسانس در 12 ژنوتيپ رازيانه (Foeniculum vulgare Mill.)

Correlation relationships and path coefficient analysis between essential oil and essential oil components in 12 genotypes of fennel (Foeniculum vulgare Mill.)

به‌منظور بررسي همبستگي بين اسانس و تركيب‌هاي متشكله اسانس و تعيين نقش اين صفات در ايجاد تنوع بين ژنوتيپ‌هاي مختلف گياه دارويي رازيانه (Foeniculum vulgare Mill.)، آزمايشي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار بر روي 12 ژنوتيپ رازيانه در ايستگاه تحقيقاتي شهيد فزوه اصفهان انجام شد. صفات مورد بررسي در اين تحقيق شامل عملكرد دانه، درصد اسانس، عملكرد اسانس و تركيب‌هاي متشكله اسانس بود. براساس نتايج تجزيه واريانس، اختلاف معني‌داري ميان ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه براي همه صفات مشاهده گرديد. عملكرد اسانس همبستگي مثبت و معني‌داري با صفات عملكرد دانه، درصد اسانس و درصد تركيب‌هاي آلفا-پينن، كامفن، ميرسن، فلاندرن، فنكون و كامفور داشت. چهار مولفه اول در تجزيه به مولفه‌هاي اصلي، 90% از كل واريانس متغير‌ها را توجيه كرد. صفات عملكرد دانه، درصد اسانس، عملكرد اسانس و درصد تركيب‌هاي آلفا-پينن، كامفن، ميرسن، فلاندرن، گاماترپينن، فنكون، كامفور و ترانس‌آنتول عمده‌ترين نقش را در تبيين مولفه اول داشتند. در مولفه دوم، صفات درصد سابينن، بتا-پينن و پارا-سيمن داراي اهميت بيشتري بودند. در مولفه سوم صفات درصد ليمونن و 8،1-سينيول و در مولفه چهارم صفات درصد متيل كاويكول و سيس‌آنتول بيشترين اهميت را در تبيين اين مولفه‌ها دارا بودند. براساس تجزيه خوشه‌اي، 12 ژنوتيپ مورد بررسي در چهار دسته مختلف قرار گرفتند و اختلاف‌هاي چشمگيري به‌ويژه در عملكرد بذر، درصد اسانس، عملكرد اسانس و درصد تركيب‌هاي اصلي اسانس ازجمله ترانس‌آنتول، آلفا-پينن و فنكون در بين گروه‌ها وجود داشت. بنابراين مي‌توان از طريق تلاقي بين ژنوتيپ‌هاي برتر خوشه‌هاي مختلف و آزمون نتاج آنها از طريق برنامه‌هاي به‌نژادي و انتخاب، نسبت به توليد ارقام با اسانس داراي كيفيت مطلوب اقدام نمود.

To study correlations between essential oil and essential oil components and determining the role of these traits in variation among 12 genotypes of fennel (Foeniculum vulgare Mill.), an experiment was conducted in a randomized complete blocks design with 3 replications at Fozveh Research Station of Esfahan. The studied traits included seed yield, essential oil percentage, oil yield and oil components. Results of analysis of variance showed significant differences among the genotypes for all traits. Correlation coefficients showed that essential oil yield had a positive significant correlation with essential oil percentage, seed yield, and the percentage of ?-pinene, camphene, myrcene, phlandrene, fenchone and camphor. In principal component analysis, the first four components could justify 90% of the total variation. Seed yield, essential oil percentage and yield, and the percentage of ?-pinene, camphene, myrcene, phlandrene, fenchone, ?-terpinene, E-anetole and camphor had a major role in explaining the first component. In the second component, sabinene, Beta pinene and p-cymene were more important whereas limonene and 1,8-cineole in the third component and methyl cavichol and cis-anethol in the forth component had more importance. Based on the cluster analysis, genotypes of fennel were classified into 4 groups which had noticeable differences, especially for seed yield, essential oil percentage, essential oil yield, and the percentage of ?-pinene, fenchone and E-anetole. Consequently, crossing between superior genotypes of different clusters and testing their progeny through breeding and selection programs may result in production of cultivars with desirable essential oil quality.