نگاهي به ترجمه فارسي قطب‌الدين شيرازي از اصول اقليدس

A Review of Quṭb al-Dīn Shīrāzī’s Persian Translation of Eclid’s Elements

كتاب اصول اقليدس، كه گاهي آن را به نام مولفش «كتاب اقليدس» نيز مي‌نامند و در تاليفات رياضي دوره اسلامي آن را به علت شهرت فراوانش كتاب اصول نيز خوانده‌اند، از منابع مهم رياضيات دوره اسلامي بوده است. در اين مقاله، پس از بررسي تاريخ ترجمه اين اثر به زبان عربي و تحرير خواجه نصيرالدين طوسي از آن، برخي از ويژگي‌هاي اين تحرير، از راه مقايسه آن با ترجمه اسحاق بن حنين، خواهد آمد. سپس با مقايسه بخش‌هايي از فن اول از جمله چهارم دره التاج قطب‌الدين شيرازي با ترجمه عربي اسحاق بن حنين و تحرير خواجه نصيرالدين طوسي، نشان داده مي‌شود كه اثر قطب‌الدين در واقع ترجمه فارسي تحرير اصول طوسي است، هرچند برخي تفاوت‌ها ميان اين دو اثر وجود دارد. در بخش پاياني مقاله يكي از اين تفاوت‌ها بررسي مي‌شود و آن شكلي واحد است كه قطب‌الدين از تلفيق شكل‌هاي چهل و هشت قضيه مقاله اول اصول اقليدس، ترسيم كرده است.

The Elements of Euclid, sometimes knows as the “The Book of Euclid”, and in the mathematical texts of the Islamic period often referred to as “The Book of the Elements”, is one of the main sources of Islamic mathematics. This paper addresses the history of the translation of this book and its recension by Na??r al-D?n ??s?. Then, through a comparison of the first chapter of the fourth part of Qu?b al-D?n Sh?r?z?’s Durrat al-T?j with the Arabic translation of Is??q ibn ?unayn and the recension of ??s?, it is shown that the text of Sh?r?z? is in fact a Persian translation of ??s?’s Recension of the Elements, despite the existence of some differences between the two texts. One of these differences, which is analyzed in the last part of this paper, is a single figure produced by Sh?r?z? and containing all the 48 propositions of the first book of the Elements