كاهش خطرپذيري شهر از بلاياي طبيعي (زلزله) از طريق برنامه ريزي كاربري زمين مطالعه ي موردي: ناحيه ي 5 منطقه ي 3 تهران

Natural hazards (earthquakes) risk mitigation of cities through land-use planning Case study: Tehran, district 3, zone 5

برنامه ريزي كاربري زمين به عنوان يكي از مهم ترين ابزارها و در عين حال اهداف برنامه ريزي شهري جايگاهي حياتي در تحقق مخاطره نگري در فرآيند توسعه ي شهري داشته و مطالعه و تجربه براي بهبود روش ها و فرآيندهاي تحقق آن، مسيله ي مهم و اولويت مندي براي كاهش خطرپذيري جوامع شهري است. پژوهش حاضر با اين رويكرد و استفاده از روش توصيفي _ تحليلي و با هدف بازشناسي معيارها و روش هاي ارزيابي و كاهش خطرپذيري شهرها در برابر زلزله از طريق راهكارهاي مطرح در حيطه ي برنامه ريزي كاربري زمين، با مطالعه ي موردي ناحيه ي 5 از منطقه ي 3 شهر تهران، كه كارشناسان احتمال وقوع زلزله‌اي شديد را در آن بسيار بالا مي دانند، به بررسي و تحليل اين امر پرداخته و با استفاده از تحليل سلسله مراتبي عوامل موثر شناخته شده در خطرپذيري از زلزله در قالب رابطه ي خطرپذيري (آسيب پذيري × مخاطره × در معرض قرار داشتن)، انواع نقشه-هاي خطرپذيري را توليد نموده و براساس انطباق كاربري هاي موجود بر آن ها به ارايه ي الزامات و گزينه هاي تغيير و هدايت برنامه ريزي كاربري زمين براي كاهش خطرپذيري از زلزله مي پردازد. نتايج اين پژوهش نشان-دهنده ي كارآيي استفاده از روش هاي ارزيابي خطرپذيري به ويژه روش هاي كمي و مقايسه اي در ارايه ي چارچوبي عملي و منطقي براي سنجش ميزان خطرپذيري و براساس آن هدايت دقيق تر و با كيفيت تر تصميمات برنامه-ريزي كاربري زمين و نشان دادن اولويت ها و كمبودهاي تشديد كننده در خطرپذيري شهرها از رويدادهاي طبيعي به ويژه زلزله است.

Land-use planning and management as one the main tools of urban planning plays a ‎vital role for fulfillment of risk assessment in urban development process. Literatures and experiences are two important sources for improving the procedures of land use planning as a high priority mater and tool used in risk mitigation approaches for urban societies. This study aims to ‎recognize criteria and methods of earthquake risk assessment and risk reduction in urban areas ‎through land-use planning for District 3, Zone 5, in Tehran as a case study which has high probability of the occurrence of the earthquake. This study used a descriptive-analytical method. Analytic Hierarchy Process (AHP) ‎was used based on the earthquake risk criteria within a linear relation (as: ‎risk=hazard×vulnerability×exposure) to develop risk and prioritization ‎maps and defining suitable strategies, policies and action plans for land-use planning and ‎zoning. The results show that quantitative and ‎comparative analyses in combination with Analytic Hierarchy Process and risk linear relation is ‎an effective and useful method to assign the acceptable risks and direct decisions in land-use planning. It identifies priorities and ‎deficiencies which intensifies vulnerabilities in the urban areas to natural hazards such as earthquake.‎