تبيين جامعه شناختي فراز و فرودِ درك ايديولوژيك از دين

A Sociological Explanation of Rise and Fall of Ideological Understanding of Religion

دين ايديولوژيك در فضا و شرايط قبل از انقلاب، در بين روشنفكران ديني جامعه ايران مطرح شد. علي شريعتي به عنوان موثرترين روشنفكر ديني زمان خويش، ايده اسلام به مثابه ايديولوژي را به شكل موثر ارايه كرد. نگرش ايديولوژيك به دين و ضرورت آن اما پس از پيروزي انقلاب اسلامي و استقرار جمهوري اسلامي در ايران، مخصوصاً از دهه 60 شمسي به بعد، دستخوش ترديد و تنازلاتي جدي گرديد و خود به محملي بدل شد براي نقد قدرت حاكم از سوي برخي از روشنفكران ديني. عبدالكريم سروش شاخص ترين چهره روشنفكري ديني دوره پس از انقلاب بود كه به نقدِ دين ايديولوژيك پرداخت. اين تحقيق به دنبال تشريح دليلي و تبيين علّي فراز و فرود درك ايديولوژيك از دين در دو مقطع مذكور و در انديشه هاي شريعتي و سروش بوده است و اين كار را با استفاده از روش تحليل محتوا و تبارشناسي و بررسي شاخص هايي چون: پايگاه اقتصادي ـ اجتماعي، منابع فكري و حلقه اجتماعي اين دو متفكر و ملاحظه شرايط تاريخي ـ اجتماعي تاثيرگذار در اين دو مقطع به انجام رسانده است. بر اساس نتايج حاصل از اين پژوهش، مجموعه عوامل دليلي و علّي مشخصي در فراز و فرود درك ايديولوژيك از دين موثر بوده است و تغيير مناسبات ميان دين و قدرت در آن، حايز اهميت مي‌باشد.