برآورد عمل ژن و پارامترهاي ژنتيكي صفات مرتبط با كيفيت نانوايي در گندم هگزاپلوييد (Triticum aestivum L.)

Estimation of Gene Action and Genetic Parameters for Bread Making Quality Attributes in Hexaploid Wheat (Triticum aestivum L.)

به منظور برآورد عمل ژن‌ها و وراثت‌پذيري صفات مرتبط با كيفيت نانوايي در گندم نان از تلاقي‌هاي داي‌آلل كامل شش رقم گندم تجاري به نام‌هاي اترك، اروند، زرين، كرج-3، MV-17 و نويد استفاده شد. براي تهيه مواد ژنتيكي آميزش‌هاي دو طرفه بين والدين در سال زراعي 89-1388 و آزمايش اصلي در يك طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در سال زراعي 90-1389 درايستگاه تحقيقاتي ماهي‌دشت كرمانشاه انجام شد. صفات مرتبط با كيفيت نانوايي يادداشت‌برداري و به روش دي‌آلل ديپلوييدي و تريپلوييدي تجزيه و تحليل شدند. نتايج تجزيه واريانس داده‌ها، اختلاف معني‌داري را بين ژنوتيپ براي صفات مورد مطالعه در سطح احتمال يك درصد نشان داد. نتايج تجزيه و تحليل گرافيكي نشان داد سهم اثر افزايشي ژن‌ها در كنترل بيشتر صفات مرتبط با كيفيت نانوايي بيش از سهم اثر غيرافزايشي است. بيشترين و كمترين ميزان وراثت‌پذيري خصوصي به صفت شاخص سختي دانه و عدد فالينگ به‌ترتيب با 79 درصد و 31 درصد تعلق گرفت. واريانس افزايشي وابسته به جنين و اندوسپرم براي صفات درصد پروتيين دانه، سختي بذر، درصد جذب آب آرد، درصد گلوتن‌تر و شاخص گلوتن مشابه واريانس افزايشي به روش هيمن بود. اثر مادري به روش هيمن براي صفات مرتبط با كيفيت نانوايي همانند روش تجزيه تريپلوييدي معني‌دار بود. با توجه به اين كه سهم اثر افزايشي در كنترل وزن هزار دانه، درصد پروتيين دانه، درصد رطوبت دانه، سختي بذر و حجم نان بيشتر و مقدار توارث‌پذيري خصوصي اين صفات نيز بالا بود، براي بهبود آن‌ها مي‌توان از روش‌هاي اصلاحي مبتني بر گزينش استفاده كرد. صفات درصد جذب آب آرد، شاخص گلوتن و عدد فالينگ تحت تاثير اثر افزايشي و غيرافزايشي بودند كه همراه با روش گزينش مي‌توان از تلاقي والدين مناسب و گزينش با تاخير بهره جست.

Gene action and heritability of bread making quality characteristics for six bread wheat cultivars (Arvand, Atrak, Zarrin, Karaj-3, MV-17 and Navid) were studied in a 6×6 full-diallel cross. All crosses among the parents were made in 2009-2010 cropping season. Parents and their hybrids were grown in a randomized complete block design with three replications in research field of Mahidasht station, Kermanshah, Iran, in 2010-2011 cropping season. The bread making quality attributes were recorded and analyzed by Jinks and Hayman’s method. Analysis of variance of data showed significant differences (P < 0.01) among the genotypes for all studied traits. Results of graphical analysis based on Hayman’s method showed the prevalence of additive effect over the non-additive effect for all traits. The highest and lowest heritability of traits belonged to kernel hardness index and falling number which was 79% and 31% respectively. Embryo and endosperm additive variances for grain protein content, kernel hardness, water absorption, wet gluten and gluten index were similar to Hyman’s method. Mother’s effects in triploid’s method and Hyman’s method for baking quality traits were similar and significant. The additive and non additive gene actions were also observed. Considering the significant role of additive effects on control of 1000 grain weight, seed protein content, moisture content of grain, grain hardness and bread volume, therefore they can be improved in breeding programs via selection procedures.