خواجه نصيرالدين طوسي و سطوح سه‌گانه كلامي، فلسفي و عرفاني در انديشه او

Khawajah NaṢir al-Din Tūsī and Three Theological, Philosophical, and Mystical Levels in his Thought

خواجه نصيرالدين طوسي در زمره بزرگ‌ترين و پرنفوذترين عالمان مسلمان سده هفتم هجري به شمار مي‌رود. بخش عمده‌اي آثار وي ناظر به آثار و آرا فخرالدين رازي و در دفاع از فلسفه و ارايه كلامي درست و متين تدوين شده است. خواجه علاوه بر كلام و فلسفه، آثار عرفاني نيز دارد. مشكل مطاله آثار وي اين است كه گاه وي در كلام به مطالبي معتقد شده و در فلسفه از آنها دست برداشته است. وي همچنين با پذيرش محوري‌ترين آموزه عرفان اسلامي، از سطح فلسفه رايج نيز گذشته است. برخي معتقدند كه خواجه نصير نيز مانند عده‌اي ديگر از انديشمندان، دچار تحوّل فكري شده و اين اختلاف‌ها مربوط به دوران‌هاي گوناگون فعاليت علمي و معرفتي وي بوده است. اين مقاله نشان مي‌‌دهد كه خواجه نصير هم ‌زمان همه اين سطوح انديشه را داشته است و نمي‌توان او را دچار تحوّل فكري دانست. درحقيقت، سه سطح طولي انديشه خواجه، به ترتيب عبارتند از: كلام، فلسفه و عرفان. در اين مقاله، با ارايه نمونه‌هايي، وجود اين سه سطح در كار وي، اثبات شده است.

khawajah Na?ir al-Din T?s? is considered one of the greatest and most influential Muslim scholars of the 7th century (ʹAHʹ). Most of his works are about Fakhr a-Din R?ziʹs works and views, and are compiled in defense of philosophy providing correct and acceptable theological views. In addition to theology and philosophy, he has written works on mysticism. The problem with studying his works is that he sometimes believes in some principles when discussing theology and gives them up when discussing philosophy. He has also gone beyond the common philosophy by accepting the most fundamental doctrine of Islamic mysticism. Some believe that he, like some other thinkers, had experienced intellectual development and that these different views are due to different periods of his scientific and cognitive activities. The present paper seeks to prove that Khawajah Na?ir had had all these various method of thought simultaneously and had not experienced intellectual development. In fact, three longitudinal levels of his thought are theology, philosophy, and mysticism. By providing some examples, this paper proves that these three levels exist in his works