حلّاج از منظر توقيع امام عصر(عج)

Hallāj in view of the Letter of Imam of the Age(p.b.u.h

حسين بن منصور حلاج از چهره‌هايِ سرشناس تصوف و عرفان اسلامي است. گفت‌وگوها درباره شخصيت وي، بخش قابل توجهي از آثار جهاني و اسلامي را به خود اختصاص داده است. در جامعه شيعي نيز گرايش‌هاي مختلفي درباره او شكل گرفته است. اين مقاله، به بررسي شخصيت حلاج از منظر توقيع حضرت ولي عصر(عج) مي‌پردازد. از دير زمان خصوصاً در جو ضد تصوف و عرفان ـ ملعون و مطرود شدن حلاج توسط حضرت در توقيعي كه توسط حسين بن روح سومين نايب خاص آن حضرت صادر شده است، امري مسلّم انگاشته شده و برخي نيز اين معنا را در نقد كل تصوف و عرفان اسلامي بهره‌برده‌اند. اين مقاله با بررسي دقيق اين موضوع، روشن مي‌كند كه نه تنها تصريحي و بلكه حتي اشاره‌ايي در كلام حضرت به حلاج و ابعاد عرفاني او وجود ندارد، بلكه به نظر مي‌رسد بر خلاف برداشت جامعه شيعي در عصر صدور توقيع، حضرت به صورتي بسيار ظريف، جنبه‌هاي عرفاني حلاج را از انحرافات عقيدتي و سلوكي افرادي مثل شلمغاني جدا كرده است.

Hussein b. Mansur Hall?j is one of famous personages of Islamic mysticism and Sufism. A significant part of Islamic and international works is dedicated to discussions on his personality. There have also been different attitudes towards him in Shi?ah society. The present paper studies Hall?jʹs personality from the view point of Twelfth Imamʹs letter. Since a long time ago, especially at the time when social atmosphere was against Sufism and mysticism, it was taken for granted that twelfth Imam had cursed and rejected Hall?j in his letter which has been issued later by his third special deputy, Hussein b. Ruh. Some scholars has used this to criticize Islamic Sufism and mysticism altogether. Scrutinizing the issue, the present paper proves that not only there is no implicit or explicit reference to Hall?j and his mystical dimensions in Imamʹs letter but also it seems that Imam had very delicately separated these dimensions from doctrinal deviations and conducts of such individuals as Shalmagh?ni.