بررسي تطبيقي نقوش چرم هاي قلعه كوه قاين با نقش مايه هاي ساماني، سلجوقي، ايلخاني و گليم هاي امروزين قاين

Comparative study of leather design of Ghaleh Kooh Qaen with Samanid, Seljuk and Ilkhanid motifs on it, in comparison with todayʹʹs Qaenʹʹs killims

چكيده قلعه كوه قاين از جمله محوطه هاي تاريخي غني مربوط به عصر سلجوقي در استان خراسان جنوبي است، كه در جريان آواربرداري سال 1385، تعدادي شي چرمي منحصر به فرد از نظر قدمت و فن ساخت يافت شد؛ و در بين آن ها دو نمونه داراي نقش تزييني شمسه مانند بودند. با توجه به ساختار آسيب پذير چرم، معمولاً اين آثار به ندرت در شرايط تدفين باقي مي مانند. از اين رو، بررسي تطبيقي اين نقش ها در درك بهتر قدمت اين آثار، مفاهيم و پيشينه ي نقوش آن ها اهميت دارد. اين نوشتار توصيفي، تحليلي و تطبيقي بر آن است تا جهت انتساب اين آثار به هنر سلجوقي، ميان نقش مايه هاي تزييني آثار چرمي قلعه كوه و ساير آثار هنري سلجوقيان، ارتباط و شباهت هايي منطقي بيابد. همچنين به تاثير پذيري اين نقوش از هنر دوره ي ساماني و نيز تاثيرگذاري بر هنر ايلخانيان و نقش شمسه در تزيين گليم هاي امروزين قاين پرداخته است. بر اساس نتايج حاصل، نقوش شمسه به كار رفته در اين آثار كه داراي مفاهيم عرفاني و ديني است و نمادي از نور و روشنايي در هنر اسلامي است؛ از نقش هاي رايج در هنر عصر سلجوقي بوده كه با تغييراتي، تداوم نقش هاي هنر سامانيان است و در دوره ي ايلخانيان نيز در شكل هاي گوناگون با تغييراتي، مورد استفاده قرار گرفته است. همچنين، شمسه هايي كه امروزه در گليم هاي قاين ديده مي شود، ريشه در باور، فرهنگ و هنر پيشين اين منطقه دارد، و تاثيرپذيري از نقش تزييني چرم ها، در آن ها قابل مشاهده است. واژگان كليدي: نقوش تزييني، شمسه، چرم هاي قلعه كوه قاين، سامانيان، سلجوقيان، ايلخانيان، گليم قاين.

Abstract Ghale Kooh Qaen is one of the richest historical ambits which date back to the period of Seljuk. In 2006 in the middle of a rummage of debris, some leathern stuff was found which were unique. This uniqueness was not only for their antiquity, but also in its structure skill. Among them, there were two samples on which the brandeburg decorative design was founded. According to the vulnerable structure of leather, these products are rarely remaining intact while being buried under the ground. As a result, comparative survey of these products is a guide to gain a better understanding of antiquity of these works plus information about concepts and history of their designs. The goal of this descriptive, analytical, and comparative article is to find logical relations and similarities between decorative motifs of Ghaleh kooh Qaenʹs leather products and other works of art related to the Seljuk. In addition, this article has probed into the impact of Samandies art on these designs, the effect of the designs on the Ilkhanidʹs arts and also the use of the brandeburg in nowadays Qaenʹs killims. Based on the research results, the brandeburg designs used in these works convey the spiritual and religious concept. It also is a symbol of lighting in Islamic art. These were one of the current designs not only in art of the Seljuk’s era, but also were used in various shapes with some changes in Ilkhanidʹs and Samanidʹs period. The root of brandeburgs which is used today in Qaenʹs killims refers back to beliefs, culture and art of the past people of this region. What else can be seen in them is the impact of decorative leather design on them. Key terms: Decorative designs, Brandburg, Ghaleh kooh Qaen’s leathers, Samani, Seljuk, Ilkhanid, Ghaenʹs kilim.