اثر روش هاي مختلف اسانسگيري بر كميت و كيفيت اسانس دو گونه از جنس كاكوتي (Ziziphora L.)

Effect of different distillation methods on quantity and quality of essential oil of two Ziziphora L. species

مقدمه و هدف: جنس "كاكوتي"(Ziziphora L.) متعلق به خانواده نعناعيان(Lamiaceae)، داراي گونه‌هاي دارويي و معطره بسيار ارزشمندي است كه تاكنون بالغ بر 25 گونه از اين جنس در جهان و 4 گونه يك ساله و چند ساله از ايران گزارش شده ‌است. در اين تحقيق تركيب‌هاي شيميايي اسانس دو گونه ي كاكوتي(Z. tenuior L.، Z. clinopodioides Lam.) منطقه قمصر كاشان مورد بررسي قرار گرفته‌ است. روش تحقيق: سرشاخه‌هاي گل‌دار گونه‌‌هاي مذكور در بهار سال 1390 جمع‌آوري و به روش هاي مختلف شامل تقطير و استخراج با بخار هم زمان با حلال آلي (SDE)، كلونجر، اسانس گيري با بخار سرد (با استفاده از امواج فراصوت) و تقطير با بخار آب اسانس‌گيري شدند. براي شناسايي تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده اسانس، از دستگاه‌هاي گاز كروماتوگرافي(GC) و گاز كروماتوگرافي متصل‌ شده به طيف‌سنج جرمي(GC/MS) استفاده شد. نتايج و بحث: عملكرد اسانس در روش‌هاي مختلف، در گياه كاكوتي يا Z. tenuior بين 2/0 تا 3/2% و در گياه كاكوتي كوهي يا Z. clinopodioides بين 3/0 تا 3/1% متغيير بود. 18 تركيب شيميايي در اسانس سرشاخه‌هاي گل‌دار گياه كاكوتي و 33 تركيب در اسانس گياه كاكوتي‌كوهي شناسايي شدند. اجزاي اصلي اسانس كاكوتي شامل پولگون (1/90%-0/80%) و پي پريتنون (1/7%-5/4%) بودند. بيشترين تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده اسانس كاكوتي‌‌كوهي شامل پولگون (2/35%-9/25)، پي پريتنون (9/27%-1/10%)، منتول(5/17%-4/11%) و منتون (7/7%-0) بودند. حضور درصد بالاي منتول در اسانس گياه كاكوتي‌كوهي، باعث مرغوبيت اسانس اين گياه شده است. بهترين راندمان اسانس در دو گياه، متعلق به روش تقطير و استخراج با بخار همزمان با حلال آلي بود. توصيه كاربردي/صنعتي: با توجه به خلوص 81 درصدي تركيب پولگون در اسانس گياه كاكوتي و با در نظر داشتن بازده حدوداً دو درصدي استحصال اسانس، مي توان در صورت كشت مكانيزه اين گياه، تركيب مورد نظر را خالص سازي نمود.

Background & Aim: Ziziphora L. genus belongs to the Lamiaceae family, which has important medicinal and aromatic plant species. In current study, essential oil chemical compositions of two Ziziphora L. species (Z. tenuior L. and Z. clinopodioides Lam.) were investigated. Experimental: The flowering branches of Z. tenuior and Z. clinopodioides were collected in spring and summer 2011. The aerial parts dried in shade at room temperature. The flowering branches of these species subjected to volatile fraction were isolated by simultaneous distillation extraction (SDE), hydro distillation (using a Clevenger-type apparatus), steam-cooled distillation (ultrasonic) and steam distillation. The analysis of the oils was performed by using GC and GC-MS. Results & Discussion: The results indicated the essential oil yield of Z. tenuior ranged 0.2% to 2.3% (w/w), and Z. clinopodioides ranged 0.3% to 1.3% (w/w(. In total, 18 components were identified in Z. tenuior essential oil, and 33 components were identified in Z. clinopodioides essential oil. The main components of Z. tenuior essential oil were pulegon (80.01% - 90.10%), and piperitenone (4.5% - 7.14%). The major compounds in Z. clinopodioides essential oil were pulegon (25.87% - 35.20%), piperitenone (10.11% - 27.88%), menthol (11.41%-17.50%), and menthon (0 - 7.69%). The highest percentage of menthol in essential oil in two species obtained from SDE method. Industrial and practical recommendations: According to the purity 81% of pulegon combination in essential oil of Ziziphora with 2% essential oil yield, can be purified in production of Ziziphora.