پارادوكس تكبر و تواضع در شعر و شخصيت خاقاني

Arrogance-Modesty Paradox in Khaghani’s Poetry and Personality

خاقاني يكي از شگفت‌ترين شاعران روزگاران است و آثار بازمانده از او بويژه ديوان پر ‌برگ و بارش يكي از ارجمندترين ميراث‌هاي ادبي و فرهنگي زبان فارسي است. از نگاه شخصيتي نيز شخصيتي شگفت و پارادوكسيكال دارد و آشكارترين نشانه شخصيت پارادوكسيكال او كه در ديوانش نيز بازتاب بسيار دارد، از يك سو مفاخره‌هاي فزون و فراوان اوست كه نشان از شخصيتي خودبين و خودفروش دارد كه خود را از همگان برتر مي‌شمارد و از همين روي ديگران را به چيزي نمي‌گيرد و چه بسا زبان به هجو و نكوهش ديگران حتي نزديكان خود مي‌گشايد و از ديگرسو، خاكساري‌ها و خود‌كم‌بيني‌هاي بسيار او در برابر ارباب زر و زور است كه نشان از شخصيتي خود كم‌بين و گرفتار عقده حقارت دارد كه خويش را بسيار ارزان مي‌فروشد و گاه خود را از سگ نيز كم‌تر مي‌شمارد. در اين مقاله اين ويژگي شخصيتي و شعري خاقاني، ريشه‌هاي رواني آن و مسايل مربوط به آن بررسي مي‌شود گويا خاقاني از اين ويژگي منشي خويش ناخرسند بوده و در رنج بوده است و از همين روي بارها از ستايش و كوبيدن در اين و آن بيزاري جسته است و چه بسا همين بي‌زاري، گونه‌اي تحول شخصيتي در او پديد آورده است.

Khaghani is one of the most distinguished poets of his times. His extant works, especially his remarkable Divan, embrace the glorious cultural and literary heritage of Persian language which is rich in quintessential examples of motifs and models in Persian poetry. Khaghani has a wonderful and paradoxical personality and the most obvious sign of his paradoxical personality has been well reflected in his Divan. On the one hand, his increasing boast signifies bombastic and arrogant character and causes him to consider himself superior to everyone. Thus, he pays no heed to others and even uses acrimonious sarcastic language for his own close kin. On the other hand, his modesty and selflessness against the master of wealth and power reveals his submissive personality and inferiority complex and causes him to sell himself cheaply and regards himself at times lower than a dog. This paper tries to investigate Khaghani’s poetic and personality traits and his psychological roots.