رهيافتي اسلامي به نقش رفتارهاي مصرفي در ايجاد و گسترش بحران‌هاي اقتصادي

An Islamic Approach to the Role of Consumption Behaviors in Emerging and Continuing of Economic Crises

يكي از مهمترين رفتارهاي افراد و خانوارها در حوزه اقتصاد مربوط به مصرف است. از آنجا كه تقريبا در همه كشورها، حجم زيادي از توليد ناخالص داخلي به مصرف اختصاص دارد، كوچكترين نوسان و تغييري در حجم (كميت) و نوع (كيفيت) مصرف تاثير قابل توجهي بر رشد و توسعه خواهد داشت. در اقتصاد متعارف، تحليل‌هاي مربوط به مصرف، محدود به عوامل بازاري مثل قيمت‌ها و درآمد است و عوامل غيربازاري ناديده انگاشته مي‌شود. اين عوامل مانند انتظارات ذهني مصرف‌كنندگان نسبت به آينده بازار، رفتارهاي احتياطي، رفتارهاي تقليدي، اطمينان مصرف كنندگان به بازار و اهميت دادن به مصرف نسبي داراي اثرات چشمگيري بر سطح مصرف افراد هستند، بگونه‌اي كه مصرف را در دوران رونق بيش از حد معقول افزايش مي‌دهند و در دوران ركود، مصرف را بيش از حد كاهش مي‌دهند و دوران ركود را طولاني‌تر و شديدتر مي‌كنند. اسلام در طرح‌ريزي نظام اقتصادي خود، با هدايت محرك‌هاي دروني افراد و همچنين وضع محدوديت‌هاي فقهي و اخلاقي مختلف، سعي كرده است رفتارهاي مصرفي را بگونه‌اي مديريت كند كه نه تنها به بحران‌هاي گسترده اقتصادي منتهي نشود بلكه موجبات رونق و شكوفايي اقتصادي را نيز فراهم سازد. تصفيه اخلاقي انگيزه‌ها و سلايق پيش از ورود به بازار، منع مصرف مسرفانه و برنامه‌ريزي براي رسيدن همه اقشار جامعه به مصرف در حد كفاف، تحريم ربا و جلوگيري از تامين مالي مصرف مبتني بر بدهي و نهايتاً ايجاد انگيزه‌هاي الهي براي كار كردن و كسب درآمد، از جمله سياست‌هاي اسلام براي مهار بخش بحران‌زاي رفتارهاي مصرفي و در كنار آن، ايجاد تقاضاي لازم براي تداوم رشد اقتصادي مي‌باشد.

The most important behavior of individuals and households is consumption. As the consumption compromises a considerable part of GDP in most of the countries, any small change in the quantity and quality of it will have a huge impact on the growth and development of the country. In conventional economics, consumption analyses and theories only deal with the market variables such as prices and incomes and the role of non-market variables, and the psychological and cultural ones, are ignored. Non-market variables such as psychic expectations of consumers about the future of the market, precautionary behavior, imitating behavior, consumer’s confidence in the market and caring about relative consumption have substantive impacts on the level of consumption so that they cause consumption either to be increased more than enough in booms and generate bubbles, or to be declined more than enough in recessions and make them longer and more intense. In designing its economic system, Islam has directed and conducted innate incentives and motivations and also posed legal and ethical constrains. In doing so, Islam has tried to manage consumption behaviors so that it not only prevents extensive economic crises but also provides the conditions for advancing the economy. Among the Islamic policies which control the troubling part of the consumption and provide the necessary demand for economic growth are: ethical settlement of the incentives before entering the market, prohibiting prodigal consumption and planning to bring all the people to a Kafaf level of consumption, prohibiting Riba and not recommending to debt-financing the consumption, and finally, introducing divine incentives for working and making money.