نقدي بر تفسير كمال نهايي به شكوفايي عقلاني در فلسفه يونان و اسلامي

Critique of Interpretation of Human Final Perfection: a Critical Study

فيلسوفان الاهي بر اساستحليلي كه از حقيقت انسان به دست داده‌اند و انسانيت انسان را به قوه عاقله او دانسته‌اند، كمال نهايي و سعادت اصلي او را در فعاليت اين قوه و به فعليت رساندن همه استعدادهاي آن دانسته‌اند. فيلسوفاني مانند افلاطون، افلوطين، و محمد بن زكرياي رازي تصريح كرده اند سعادت انسان در فيلسوف شدن او است. ديگر فيلسوفاني نظير فارابي، ابن‌سينا، سهروردي و ملاصدرا، كه سعادت انسان را در فعاليت عقل نظري و نيز فعاليت بر طبق عقل دانسته‌اند، سعادت كساني را كه نتوانستند به مقام فلسفه برسند در ايمان و اقتدا به فيلسوفان حقيقي و به معناي دقيق و تمام كلمه فيلسوف، يعني انبيا، دانسته‌اند. اگر فلسفه به معناي عام كلمه اخذ شود كه شامل معرفت مفهومي و شهودي هر دو باشد، مي‌توان گفت بخشي از سعادت انسان‌ها در آن است، اما سعادت منحصر در آن نيست؛ زيرا ابعاد وجودي انسان منحصر در عقل نيست و اين بخش از سعادت براي عموم مردم قابل حصول نيست. دلالت آيات قرآن و روايات بر معاد جسماني و لذت‌ها و رنج‌هاي مادي اخروي، مويد كاستي تحليل فيلسوفان درباره كمال نهايي انسان است.

Theistic philosophers have special view on human nature. They define it in terms of rational faculty and thus regard human final perfection and ultimate felicity dependent on the activity of this faculty and actualization of it. There are philosophers, such as Plato, Plotinus, and Zakariya al-Razi (Rhazes), who maintain explicitly that human felicity is based on his becoming philosopher. Other philosophers, including Farabi, IbnSina (Avicenna), Suhrawardi, and MullaSadra, who define human felicity in terms of acts of theoretical reason and activity in accordance with it, attempt to describe the felicity of those who fail to attain the status of traditional philosopher in following and believing in holy Prophets - the true “Philosophers” par excellence in the strict sense of the term. According to these analyses, if philosophy is taken in its broad meaning which includes both conceptual and intuitive knowledge, one can say that human felicity lies partly in philosophy. Human felicity, however, is not restricted in it, since existential dimensions of human being is not confined to reason. Nor is this stage of felicity attainable for the masses at large. So these analyses are not completely acceptable. The bodily resurrection and physical pleasures and pains, which are clearly understood from holy Quranic verses and hadiths, show the shortcomings of philosophers’ analysis of final felicity of human being.