اصطلاح‌شناسي «عدالت» و پيوند آن با مفاهيم همسو در آموزه‌هاي نهج‌البلاغه

Terminology of "Justice" and Its Relationship with Similar Conceptsin the Teachings of Nahjol Balaqah (the Peak of Eloquence)

دانشمندان علوم اسلامي ‌در تعريف «عدالت» تعبيرهاي مختلفي دارند؛ مانند اجتناب از گناهان كبيره و عدم اصرار بر صغيره، دادن هر حقي به صاحب حق و... . چنان‌كه در تبيين معناي لغوي «عدالت» به انصاف، مساوات و ميانه‌روي اشاره مي‌شود. شناخت دقيق معناي لغوي اين واژه و يافتن نسبت آن با تعريف‌هاي اصطلاحي عدالت در علوم مختلف، ما را به فهم كامل و بهتري از عدالت خواهد رساند. در اين مقاله، با بررسي هر‌يك از معاني لغوي «عدل»، همراه با ارايه شواهدي از نهج‌البلاغه، به تحليل مفهوم اين واژه پرداخته شده و مشخص گرديد كه «عدل» در لغت، مقابل «جور» و به‌معناي استقامت و منحرف نشدن از حدود طبيعي و شرعي اشيا است. به‌عبارت ديگر، عدالت يعني رعايت حدودي كه هر شي (به‌معناي اعمّ كلمه)، به لحاظ قانون عقل يا شرع، مقتضي آن است. اين معناي واحد بر تمام اقسام عدالت، اعم از عدل الهي (تكويني و تشريعي) و عدل بشري (عدالت اخلاقي، قضايي و...) قابل اطلاق است. از‌اين‌رو، تعريف امام علي(ع) از عدل به «انصاف»، «اداي حقوق صاحبان حق»، «ميانه‌روي» و «قرار دادن هر چيزي در جايگاه مناسبش» با يكديگر هماهنگ و ناظر به‌معناي لغوي عدالت بوده است. تعريف اخير، تعريفي جامع به حساب مي‌آيد به نحوي كه همه تعريف‌هايي كه در علوم مختلف از اقسام عدالت ارايه مي‌شود، ريشه در همين تعريف دارد. بنابراين، واژه «عدل» به اشتراك معنوي بر تمام اقسام مصاديق خود صدق مي‌كند.

The present paper examines each meaning of "justice" by reviewing its literal meanings and citing evidence from Nahjol Balaqah (the peak of eloquence- Imam Aliʹs sayings and letters) and proves that the word "justice" is literally the antonym of "injustice" and implies persistence and conformity with religious and natural limits of things. In other words, justice means observing the limits which each thing (in the general sense of the word) requires in regard with the judgment of intellect or commandment of the Law. This single meaning can be applied to all kinds of justice including divine justice and human justice. Therefore, Imam Aliʹs definitions of justice as "fairness", "granting the rights of those who deserve them", "moderation" and "putting everything in its proper place" are in harmony with each other and related to the literal meaning of justice. So, the term justice applies to all kinds of its relevant instances due to their common meanings