بررسي تحمل به تنش كم آبي ارقام گندم پاييزه با استفاده از شاخص‌هاي مقاومت به خشكي در منطقه كرج

Evaluation of tolerance to end season drought stress in fall wheat cultivars using stress tolerance indices in karaj zone

چكيده به منظور شناسايي ارقام گندم پاييزه متحمل به تنش خشكي آخر فصل با استفاده از شاخصهاي تحمل به تنش، آزمايش مزرعهاي در سال زراعي 89-1388 در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در چهار تكرار در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه آزاد اسلامي واحد كرج اجرا شد. در اين تحقيق 10 رقم گندم در دو سطح آبياري شامل آبياري مطلوب و قطع آبياري از مرحله گلدهي تا پايان دوره رشد مورد بررسي قرار گرفتند. بر اساس نتايج مقايسات ميانگين ها، تنش خشكي پس از گلدهي سبب كاهش عملكرد دانه و اجزاي آن در كليه ژنوتيپ‌ها در مقايسه با شرايط آبياري مطلوب گرديد. بيشترين عملكرد دانه در شرايط آبياري كامل مربوط به ارقام پيشگام، سايسون و گاسپارد به ترتيب با 8074 ،8024 و 7653 كيلوگرم بر هكتار و كمترين مقدار آن در رقم الموت مشاهده شد. همچنين در شرايط قطع آبياري ارقام سايسون، پيشگام و كاسكوژن به ترتيب با 5738، 5703 و 5479 كيلوگرم بر هكتار بيشترين و ارقام الموت، بك‌كراس‌روشن و توس كمترين عملكرد را نشان دادند. براي ارزيابي تحمل ارقام به تنش از شاخصهاي حساسيت به تنش (SSI)، ميانگين هارمونيك (HARM)، شاخص تحمل (TOL)، بهره‌وري متوسط (MP)، تحمل به تنش (STI) و ميانگين هندسي بهرهوري (GMP) استفاده گرديد. با بررسي شاخصهاي انتخاب براي تحمل به خشكي، ارقام سايسون، پيشگام و كاسكوژن به عنوان ارقام متحمل به تنش خشكي آخر فصل معرفي شدند. شاخص‌هاي STI، MP، GMP و Harm مناسبترين شاخصها براي كاربرد در برنامه بهنژادي گندم ميباشند. شاخصهاي مذكور بيشترين همبستگي را با عملكرد دانه در شرايط آبياري مطلوب و تنش خشكي داشتند.

Abstract Due to identify the winter wheat varieties tolerant to end season drought stress using stress tolerance indices, a field experiment was performed during 1388-89 crop year in the basis randomized complete block design with four replications at the Agricultural Research Station, Islamic Azad University Karaj Branch. In this study, 10 wheat cultivars at two irrigation levels including, Normal irrigation and cut off irrigation from flowering stage to end of growth period were studied. Based on results of mean comparisons, drought stress after flowering stage reduceded grain yield and its components in all genotypes compared with normal irrigation conditions. Highest grain yield in full irrigation conditions, related to Pishgam, Sayson and Gaspard 8074, 8024 and 7653 kg ha, respectively, and the lowest belonged to Alamut. Also in stop irrigation conditions the highest yields observed in Sayson, Pishgam and Kaskozhen 5738, 5703 and 5479 kg/ha, respectively, and Alamut, toos and back cross showed the lowest performance. For cultivars tolerance assessment to droght stress, Sensitivity to Stress Index (SSI), Harmonic mean (HARM), Tolerance Index (TOL), Mean efficiency (MP), Stress tolerance Index (STI) and Geometric Mean Efficiency (GMP) was used. Examining selected indicators for drought tolerance indicated that Sayson, Pishgam and Kaskozhen varieties were introduced as drought tolerant varieties in end season drought stress and STI, MP, GMP and HARM were the most suitable indices for applying in wheat breading programs. The mentioned indices have the most correlation with grain yield at normal and drought stress condition.