منزلت دليل عقل در سيره استنباطي فقهاي شيعه

Status of Reason of Wisdom in the Deductive Manner of Shiah Jurisprudents

در اين پژوهش، به منظور دستيابي به چگونگي استفاده از دليل عقل در فقه شيعه و كاربرد عملي آن؛ نظرات اصولي و سيره عملي شيخ طوسي، ابن ادريس، محقق حلي، محقق اردبيلي، فيض كاشاني و شيخ انصاري بررسي شده است. اين بررسي با روش تحليل محتواي متون فقهي واصولي و با تمركز بر فتاواي استدلالي انجام گرديده است. نتايج نشان مي‌دهد كه نامبردگان استفاده از عقل را براي اثبات شريعت و لزوم پيروي از آن پذيرفته و احكام كلي عقل در حسن و قبح را باور دارند. عقل ابزار تحليل درك خطابات شرعي است. عقل داراي حكم قطعي واجب و حرام است. از منظر آنان، در رسيدن عقل به حكم قطعي از طريق درك مصالح و مفاسد، به جز تنقيح مناط اختلاف نظر وجود دارد. تخصيص به حكم عقل پذيرفته است. دليل عقل به عنوان استصحاب به كار رفته ‌است.

In order to access how to use of reason of wisdom (Dalile Aghl) in Shiah jurisprudence and its practical application, principal ideas and practices of six Shiah jurisprudents have been surveyed. They are Sheikh Toosi, Ibn Edris Helli, Mohaghegh Helli, Mohaghegh Ardebili, Molla Mohsen Pheiz Kashani, and Sheikh Ansari. This survey has been done by method of analyzing of content of principal and jurisprudential texts, and focus on deductive legal decisions. The results show that they have accepted the use of wisdom for proving the Shariah and the necessity of its obedience, and rational goodness and ugliness (Hosn o Ghobhe Aghli). They believe that all of legal statements (Khetabat Sharʹei) are understood through the reason of wisdom. The certainty of rational command is acceptable before all of the jurisprudents, but there are different opinions in achieving to the certainty; since the sentences of Shariah are based on expedients and inexpedients, and it is difficult to understand by wisdom. The reason of wisdom has been used in specification of generalities and as the principle of "Esteshab".