نقضِ «نقض موضوع»

Invalidity of “Subject-Obversion” Rule

در كتاب‌هاي منطق اسلاميِ دوره معاصر، «نقض موضوع» را قاعده‌اي برشمرده‌اند كه بر پايه آن مي‌توان از يك گزاره كلّيِ صادق، گزاره صادق ديگري را به دست آورد كه موضوع‌اش نقيض موضوع گزاره نخستين باشد و كمّ و كيف‌اش نيز دگرگون شده باشد. بنابراين، با كاربست اين قاعده بر موجَبي كلّي مانند «هر الف ب است» سالبي جزيي همچون «برخي از نه‌ـ‌الف ب نيست» به دست مي‌آيد. در اين جستار، امّا، نمايان خواهد شد كه همواره چنين نيست، بل‌كه گاه نتيجه نيز مانند مقدّمه، موجبي كلّي مثل «هر نه‌ـ‌الف ب است» از آب درمي‌آيد؛ و آن هنگامي است كه موضوع گزاره اصلي اخصّ مطلق از محمول، و محمول برابر با عام‌ترين مفهوم كلّي باشد. بدين سان آشكار خواهد شد كه قاعده نقض موضوع كلّيت ندارد و تخصيص‌بَردار است.

In contemporary texts of Islamic logic, the “subject-obversion” has been introduced as a rule on basis of which one can replace the subject term of a categorical proposition with its complement and change both quality and quantity of the proposition. Thus from an A-proposition such as “all A is B”, one can infer “Some not-A is not B”. Well, let’s take that A is included by B but not vice versa, and B is most extensive universal such as “existent” or “thing”. In this case “all A is B” produces the contradictory of our favorite conclusion, i.e. “all not-A is B”. Therefore, the so-called subject-obversion rule, at least in A-proposition, is not logically valid.