بررسي قلندريات در ديوان عطّار نيشابوري

Study of Ghalanderies in Attar Nishapuri’s Divan

در ديوان غزليات عطّار نيشابوري، شاعر عارف سده‌هاي ششم و هفتم ق، تجلّي دو گونه‌ي شعري مشهود است: يكي شعر شخصي(فردي) و ديگري شعر اجتماعي. در ميان غزليات عرفاني او نيز، نوعي "قلندريات" وجود دارد كه ابعاد هنري شاعر را در هر دو نوع شعري به نمايش مي گذارد؛ به عبارت ديگر، عطّار در قلندريات خود به هر دو جنبه‌ي شعر نظر داشته است؛ يعني هم از ديدگاه شخصي به آن پرداخته و هم در قالب نقد و اصلاح گري، بعد اجتماعي به آن بخشيده است. اين مقاله در پي آن است، كه شعر قلندري عطّار را با تكيه بر مطالعات كتابخانه‌اي و با نگاهي تحليلي و از دو ديدگاه شخصي و اجتماعي در زمينه‌ي ادبيات انتقادي بررسي كرده، بازتاب تجربه‌ي شخصي عرفاني از يك‌سو و سيماي اجتماعي عصر عطّار را از سوي ديگر، در قالب نوعي از غزل عرفاني (قلندريات) ارايه دهد؛ به گونه‌اي كه در نهايت مي توان گفت، اين نوع غزل در ارتباط با شطحيات عرفاني، منجر به بروز هر دو نوع شطح آگاهانه يا عمدي(سخنان انتقادي بازگو كننده‌ي دردهاي جامعه‌ي سياسي و ديني در قالب نفي ريا، تعصب و خشكي عقيده) و شطح ناآگاهانه (سخنان متناقض‌نمايي كه در اثر استغراق در عوالم فنا، ترجمه‌ي تجربه‌ي عرفاني شخص است) مي‌گردد. آن بخش از قلندريات كه تحول عظيم روحي در خلال تجربه‌اي ماورايي تصوير مي‌گردد، جلوه‌گر جنبه‌ي فردي و ناآگاهانه‌ي شطح است و نوع ديگر قلندريات، بيانگر نگاه انتقادي عطّار در جهت آسيب‌شناسي اجتماعي وي و جنبه‌ي اجتماعي و شطح آگاهانه يا عمدي او است.

Two poetic kinds can be pointed out in Attar Nishapuri’s, sixth and seventh century poet, divan of sonnets: individual and social. Among his mystic poetry, a kind of Ghalanderies can be identified, which shows his skill in the above mentioned kinds of poetry. In other words, Attar paid attention to both forms; not only has he viewed them from an individual perspective, but also, he has considered them socially, as a critic. Based on library research and inductive method, this study aims to examine Attar’s Ghalanderi poetry from an analytical, individual and social point of view. Thus we present a reflection of personal mystic experience on the one hand and a social image of Attar’s times, in a form of mystic sonnet (Ghalanderies), on the other hand. Finally, we show how this kind of sonnet, in relation to Mystic Shathiat, leads to the rise of both conscious or intentional and unconscious Shath(critical remarks reflect political and religious community in the form of negating of hypocrisy, prejudice and dogma) and unconscious Shath (paradoxical remarks are translation of individual experience because o f going down in perdition worlds ) that part of Ghalandaries which images great spiritual evolution during a supernatural experience in mysteries of Ghalandar and Moghan portray an individual and unconscious aspect of shath and other types of Ghalandaries expresses Attars critical opinions to his social pathology that show his social aspect and conscious or intentional Shath.