اثرات تنش خشكي بر عملكرد و برخي صفات فيزيولوژيكي سه رقم گلرنگ بهاره

Effects of Drought Stress on Yield and Some Physiological Characters of Three Spring Safflower (Carthamus tinctorius) Varieties

اين بررسي در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه شهيد باهنر كرمان در سال زراعي 1384 به صورت آزمايش فاكتوريل و در قالب طرح پايه بلوك هاي كامل تصادفي در سه تكرار به اجرا در آمد. تنش خشكي به صورت قطع آبياري بعد از مرحله ساقه رفتن (تنش شديد)، قطع آبياري بعد از مرحله غنچه دهي (تنش متوسط) و قطع آبياري بعد از مرحله گلدهي (تنش ملايم) اعمال شد. آبياري كامل گياه در تمام مراحل رشدي به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. ارقام مورد آزمايش شامل رقم محلي اصفهان، رقم ILو رقم LSPبودند. نتايج نشان داد تنش خشكي موجب كاهش معني دار عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيكي، تعداد طبق در بوته، درصد روغن دانه، محتوي نسبي آب برگ و سطح ويژه برگ گرديد و صفاتي چون درصد پروتيين دانه و غلظت پرولين برگ در شرايط تنش افزايش نشان دادند. بنابراين گياه گلرنگ در برخورد با تنش خشكي از نظر فيزيولوژيكي به طرق مختلفي واكنش نشان مي دهد، ، از يك طرف با افزايش انباشت پرولين (تنظيم اسمزي) به تنش خشكي واكنش نشان داده و از طرفي با كاهش سطح ويژه برگ (افزايش ضخامت برگ) در شرايط تنش، ضمن كاهش ميزان تلفات آب، محتوي نسبي آب برگ را در حد مطلوب حفظ مي نمايد. ضمنا تنش خشكي بر صفاتي چون تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و شاخص برداشت تاثير معني داري نداشت. در ميان ارقام مورد آزمايش رقم محلي اصفهان با بيشترين تعداد طبق در بوته و تعداد دانه در طبق، بيشترين عملكرد را به خود اختصاص داد. در همه ارقام با افزايش تنش خشكي درصد روغن دانه كاهش و درصد پروتيين دانه و غلظت پرولين افزايش يافت. رقم محلي اصفهان با بيشترين مقادير مربوط به درصد روغن و پروتيين دانه برتري خود را نسبت به دو رقم ديگر نشان داد و بدون اختلاف معني دار با رقم ILداراي غلظت پرولين بيشتري نسبت به رقم LSP بوده و از طريق انباشت پرولين (تنظيم اسمزي) به تنش خشكي واكنش نشان داد. به طور كلي تنش شديد و متوسط اثر منفي و معني داري بر اغلب صفات اندازه گيري شده داشت، ولي تنش ملايم اثر منفي معني داري بر اين صفات نداشت. از اين رو با اعمال تنش ملايم (قطع آبياري پس از مرحله گلدهي) در گلرنگ ضمن كاهش هزينه هاي توليد مي توان به عملكرد و درصد روغني برابر با شاهد دست يافت.

To do this study a factorial expriment based on a randomized compelet block design with three replications was carried out in research farm of Bahonar university, Kerman, in 2005. Drought stress was exerted by withholding water after stem extention stage (severe stress), after blossoming stage (moderat stress) and after flowering stage (mild stress). Irrigation in all growth stages was considered as control. The cultivars were Isfahan native, IL and LSP. Grain and biological yield, number of head per plant, oil percentage, specific leaf area and leaf relative water content were reduced significantly under drought stress. Leaf prolin concentration and grain protein percentage increased under stress condition. But drought stress did not significantly affect the number of grain per head, the 1000 grain weight and harvest index. Among the cultivars, the Isfahan native cultivar with the highest number of head per plant and number of grains per head, produced the highest yield. In all three cultivars, with increasing drought stress, the oil percentage decreased but leaf prolin concentration and grain protein percentage increased. The Isfahan native cultivar with the highest grain yield, oil percentage and grain protein percentage can be introduced as the best cultivar in this area. The leaf prolin concentration of this cultivar was higher than LSP while it had no significant difference with the IL cultivar. Therefore it is able to tackle with drought stress through osmotic adjustment and prolin accumulation. Totally, severe and medium stress had a significant negative effect on the measured characters. While in mild stress, no negative effect was observed. Thus, with a mild stress, it is possible to have the same yield and oil production as control and also a decline in production costs.