كارآيي جذب و مصرف نور كنجد تحت تاثير كودهاي بيولوژيك در يك نظام زراعي كم‌نهاده

Radiation Absorption and Use Efficiency of Sesame as Affected by Biofertilizers in a Low Input Cropping System

استفاده از گياهان زراعي كارآمد به‌منظور بهره‌برداري از منابع، به‌ويژه آب و تشعشع خورشيدي از مهم‌ترين راهكارها جهت نيل به اهداف كشاورزي پايدار مي‌باشد. در همين راستا و به‌منظور برآورد ضريب خاموشي و كارآيي مصرف نور كنجد، آزمايشي بصورت كرت‌هاي خرد شده در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكراردر مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد در سال زراعي 89-1388 اجرا شد. فاكتور كرت اصلي، كشت و عدم كشت گياه پوششي شامل خلر و شبدر ايراني در پاييز گذشته و فاكتور كرت فرعي، انواع كود بيولوژيك در چهار سطح 1- نيتروكسين (داراي باكتري‌هاي، Azotobacter sp. و .Azospirillum sp )، 2- بيوفسفر يا باكتري‌هاي حل‌كننده فسفات يا پي‌اس‌بي PSB (داراي باكتري‌‌هاي .Bacillus sp و Pseudomonas sp. )، 3- بيوسولفور يا باكتري‌هاي حل‌كننده گوگرد يا SSB(Thiobacillus sp. ) و شاهد (بدون كود) بودند. نتايج نشان داد كه كودهاي بيولوژيك در مقايسه با شاهد، زمان رسيدن به حداكثر شاخص سطح برگ را 15 روز جلو انداختند و به دنبال آن حداكثر كسر تشعشع جذب شده و توليد ماده خشك نيز در اين تيمارها، 15 روز نسبت به شاهد جلوتر بود و در 60 روز پس از كاشت به وقوع پيوست. كشت گياهان پوششي موجب برتري 19 درصدي ماده خشك توليدي كنجد در مقايسه با عدم كشت آنها گرديد. اگر چه ضريب خاموشي نور در حالت عدم كاربرد كود، بيشتر از ضريب خاموشي نور در نتيجه استفاده از كودهاي بيولوژيك بود (78/0 در برابر 69/0)، ولي به‌دليل كارآيي مصرف نور بيشتر كنجد در نتيجه استفاده از بيوسولفور و نيتروكسين (به‌ترتيب 31/1 و 24/1 گرم بر مگاژول) نسبت به شاهد (09/1 گرم بر مگاژول)، عملكرد بيولوژيك، عملكرد دانه و شاخص برداشت در نتيجه كاربرد كودهاي بيولوژيك به‌طور معني‌داري بيشتر از شاهد بود. كارآيي مصرف نور كنجد در نتيجه‌ي كشت گياهان پوششي، 18/0 بيشتر از تيمار عدم كشت گياهان پوششي بود. در پژوهش حاضر، ميانگين كلي كارآيي مصرف نور كنجد، 19/1 گرم بر مگاژول برآورد گرديد (95/0R2=). به‌طور كلي، نتايج اين پژوهش نشان داد كه استفاده از نيتروكسين و بيوسولفور همراه با كشت گياهان پوششي در يك نظام كم‌نهاده‌ي توليد كنجد، مي‌تواند سبب افزايش كارآيي استفاده از نور و به دنبال آن افزايش عملكرد كمي و كيفي گردد.

Cultivation of high efficacy crops in resource utilization, especially with higher water and radiation use efficiencies is one of the important strategies to achieve the goals of sustainable agriculture. Align with these guidelines and in order to estimate light extinction coefficient and radiation use efficiency of sesame a split plot arrangement of two factors based on randomized complete block design with three replications was conducted in 2009-10 growing season. Cultivation and no cultivation of Lathyrus sp. and Persian clover (Trifolium resopinatum) as cover crop in autumn assigned to the main plots. The sub plot factor consisted of three different types of biofertilizers plus control, including 1-nitroxin (containing of Azotobacter sp. &Azospirillum sp. ), 2- biophosphor PSB (containing of phosphate solubilizing bacteria,Bacillus sp. &Pseudomonas sp. )), 3- biosulfur SSB (containing of Thiobacillus ssp. ) and 4- control (no fertilizer). The results showed that application of biofertilizers resulted to 15 days shorter period to achieve maximum leaf area index compared to control and as a result, the maximum fraction of absorbed radiation and consequentlysesame dry matter produced at the sixtieth day after emergence, 15 day sooner than control. Sesame dry matter production after cover crops cultivation was 19 percent higher than no cover crop cultivation treatment. Although, light extinction coefficient in control (no biofertilizer) was higher than biofertilizer treatments (0. 78 vs. 0. 69), but radiation use efficiency (RUE) in biosulfurand nitroxin was higher compared to control (1. 31 , 1. 24 and 1. 09respectively) which resulted to highest biological and seed yield and harvest index. Sesame radiation use efficiency in plots with cover crop was 0. 18 higher than plots with no cover crop. In this research, the total mean sesame RUE estimated of 1. 19 gMJ-1 (R2=0. 95). In general, these results indicated that application of nitroxin and biosulfur combined with cover crops cultivation enhanced utilization of radiated and absorbed radiation by sesame canopy and consequently improved yield.