ارزيابي تنوع ژنتيكي ژنوتيپ هاي گندم نان بر اساس صفات فيزيولوژيك در شرايط بدون تنش و تنش خشكي آخر فصل

Evaluation of genetic diversity of bread wheat genotypes based on physiological traits in non-stress and terminal drought stress conditions

به منظور مطالعه تنوع ژنتيكي و اثر تنش خشكي بر عملكرد دانه و برخي خصوصيات فيزيولوژيك گندم نان، مطالعه اي با 80 ژنوتيپ گنـدم نان در سال زراعي 91-1390 در مزرعه تحقيقاتي پرديس كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه رازي كرمانشاه در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با 3 تكرار در شرايط تنش خشكي آخر فصل و نرمال (بدون تنش) انجام شد. نتايج حاصل از تجزيه واريانس مركب نشان داد كه اختلاف بسيار معني داري بين ژنوتيپ هاي مورد آزمايش از لحاظ تمامي صفات مورد بررسي، به استثناي محتواي كلروفيل b و كل وجود دارد. اثر محيط نيز روي عملكرد دانه، دوره ي پرشدن دانه و وزن دانه در سطح احتمال يك درصد و روي محتواي نسبي آب برگ در سطح احتمال پنج درصد معني دار بود. در اثر تنش خشكي به طور متوسط، محتواي كلروفيل a به ميزان 54/3 درصد، عدد كلروفيل متر به ميزان 2 درصد و محتواي نسبي آب برگ به ميزان 10 درصد كاهش و محتواي كلروفيل b و كلروفيل كل به ترتيب 16/6 و 68/2 درصد افزايش يافت. همچنين، در اثر تنش خشكي به طور متوسط، 48/23 درصد از عملكرد دانه، 14/19 درصد از طول دوره پرشدن دانه و 18 درصد از وزن تك دانه كاسته و 20/2 درصد به سرعت پر شدن دانه افزوده شد. در هر دو شرايط بدون تنش و تنش خشكي، بين محتواي كلروفيل a و b و نيز بين سرعت پر شدن دانه و طول دوره پر شدن دانه، همبستگي منفي و بسيار معني داري مشاهده شد، در حالي كه همبستگي بين محتواي كلروفيل b و كل و نيز بين سرعت پر شدن دانه و وزن تك دانه مثبت و بسيار معني دار بود و در مقابل، همبستگي معني داري بين عملكرد دانه با ساير صفات ديده نشد. نتايج اين تحقيق نشان داد كه تنش خشكي آخر فصل اثر معني داري بر اغلب صفات مورد مطالعه و به خصوص بر عملكرد دانه داشت. بنابراين، در مناطق با اقليم مشابه كه خطر خشكي آخر فصل وجود دارد، بايد از ارقامي استفاده شود كه سازگار با شرايط منطقه و متحمل به تنش خشكي باشند و از اينرو، ارقام زودرسي كه پتانسيل عملكرد دانه بالايي نيز دارند، در اين شرايط موفق تر مي باشند.

To study genetic variation and terminal drought stress on kernel yield and some physiological traits in bread wheat, an experiment was conducted using 80 irrigated bread wheat genotypes in a randomized complete block design (RCBD) with three replications under normal and terminal drought stress conditions in research farm of the Campus of Agriculture and Natural Resources, Razi University, Kermanshah, Iran, during 2011-2012 cropping season. The result of combined analysis of variance indicated high significant differences among genotypes for all studied traits except “chlorophyll b” and total chlorophyll. Moreover, effect of the environment on relative water content, kernel yield, kernel filling duration and kernel weight was highly significant. Terminal drought stress reduced “chlorophyll a”, SPAD and relative water contentas much as 3.54%, 2% and 10%, respectively but it increased “chlorophyll b” and total chlorophyll by 6.16 and 2.68%, respectively .In addition, drought stress caused reduction in kernel yield (23.48%), kernel filling duration (19.14%) and kernel weight (18%) but it increased kernel filling rate by 2.20%. There were high negative significant correlation between “chlorophyll a” and “chlorophyll b” and between kernel filling rate and kernel filling duration, whereas, correlation between “chlorophyll b” and total chlorophyll and between kernel filling rate and kernel weight were highly significant and positive. Correlation coefficients exhibited no significant associations between kernel yield and other traits in both normal and drought stress conditions.