تحليل حركت تصوف اسلامي در مقايسه با جنبش‌هاي اجتماعي جهان معاصر

Tasawwuf as a Social Movement?

تصوف اسلامي به عنوان يك حركت اجتماعي تاثيرگذار در جوامع اسلامي، همواره توجه صاحب‌نظران را به خود جلب كرده است. براساس علم جامعه‌شناسي امروز، آيا اين حركت شتابنده و موثر با جريان‌هاي اجتماعي معاصر قابل مقايسه است؟ ويژگي‌هاي مشترك و متمايزكننده هر يك كدام است؟ آيا مي‌توان تصوف را يك جنبش اجتماعي دانست؟ حركت تصوف اسلامي، ابعاد اجتماعي گسترده‌اي دارد و به‌ويژه برخي زمينه‌هاي اجتماعي در ظهور و گسترش آن، نقش بسيار مهمي داشته است. همين اثر باعث شده كه برخي، حركت تصوف اسلامي را در بنيان خود، جرياني اجتماعي بدانند و عده‌اي نيز از آن با عنوان «جنبش اجتماعي» ياد كنند. مفهوم جنبش اجتماعي از مباحث پيچيده و پر تناقض در جامعه‌شناسي سياسي جديد به‌شمار مي‌رود. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه تصوف اسلامي، باوجود داشتن برخي وجوه اشتراك با جنبش‌هاي اجتماعي، در چندين شاخصه مهم، با آنها مغايرت دارد. همچنين نوع حركت تصوف اسلامي با بسياري از قيام‌ها و شورش‌هاي جهان قديم نيز قابل انطباق نيست.

Tasawwuf as a Social Movement? N. Nikoubakhat Associate Professor of Persian Language and Literature, TarbiyatModarres University M. Hasan? M.A Candidate of Persian Language and Literature, TarbiyatModarres University Social movement is a type of group action; it is a large informal grouping of individuals and/or organizations focused on specific political or social issues, or in other words, on carrying out, resisting or undoing a social change. Sociology has developed a variety of theories and researches on social movements; based on these theories, the question of the present paper is: «Is Tasawwuf a social movement?» Social movement theories can provide important tools for the analysis of Tasawwuf and Sufism in contemporary societies, but the study of the history of Tasawwuf shows that, in spite of similarities, it is not a social movement and is a unique phenomenon. Keywords: Sufism, Sociology, Tasawwuf, Social Movement. Email: N_nikoubakht@modares.ac.ir