ساعت آبي اژدها، ساعتي از قرن پنجم هجري

The dragon water clock, a clock from the 12th century AD

از جمله شاهكارهاي بي بديل و بي نظير در علم و دانش ايران از باستان تاكنون مي توان از ساعتهاي آبي ابو العزبن رزاز الجزري نام برد. الجزري از دانشمنداني است كه در قرن پنجم (ه.ش) مي زيسته است و آثار باقي مانده از وي بيانگر توان بالاي او در شاخه هاي مختلف علم مهندسي مكانيك از جمله مكانيك سياّلات و طراحي اجزا، مكانيزمها و مجموعه هاي مكانيكي است. از ميان طرحهاي بازمانده از وي مي توان از انواع فواره ها، تلمبه هاي آبكش و ساعتهاي مختلف آبي نام برد كه هر يك در نوع خود شاهكاري بي مانند در گستره دانش مهندسي محسوب مي شوند كه بعضا ً حتي بينندگان امروزي را نيز شگفت زده مي سازند. در تحقيق انجام گرفته بخشي از اين طرحها بررسي و بازنگري، باز طراحي، ساخته و آزمون شدند. در اين ميان، دو دستگاه ساعت آبي با نامهاي "ساعت اژدها" و"ساعت طاووس" انتخاب شدند و در برنامه كاري اين تحقيق قرار گرفتند. اين ساعتها تا به حال در كشور ايران ساخته نشده اند و براي اولين بار در سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران در قالب پروژه اي تحقيقاتي با عنوان "طرح فناوريهاي قديمه ايران" در پژوهشكده مكانيك بر اساس مستندات موجود طراحي و ساخته شدند. آزمايشهاي انجام گرفته حاكي از عملكرد كامل و دقيق اين ساعتها بودند. در اين مقاله ضمن معرفي كوتاه الجزري، تاريخچه اي از ساعتهاي آبي ساخت وي بررسي و در دنباله شرح جزييات طراحي مهندسي، چگونگي عملكرد و روابط رياضي حاكم بر يكي از اين اين ساعتها بيان شده است.

Of the most outstanding master pieces of science and technology of Iran from old ages to the present are the water clocks by Abol ezz-Ibn Al-Jazzari. He lived in the 11th century AD. and his remaining works are proofs of his high levels of capability in different sciences such as mechanical engineering, fluid mechanics, robotics and mechanism design. Amongst his works, water pumps, pump turbines, water clocks, robotic clocks, and fountains are the most outstanding. Since these works were no research work nor any reconstruction or research activity has been performed on them, so the Iranian Research Organization for Science and Technology (IROST) through his mechanical engineering research center embarked upon their revitalization in the form of a research project. Of these master pieces of design and technology, two were selected as the main subjects of a work for a research project titled "Revitalization of innovations and inventions of the Iranian scientists through the history". These two were namely, Peacock Water Clock and Dragon Water Clock. As a part of this work, the two clocks were carefully redesigned and reconstructed, and both tested according to Al- Jazariʹs book on design and manufacture of his ingenious designs. The article consists of a short introduction of the scientist; Al- Jazari and then the details of designs, manufacture and testing of the clocks. The results of tests are discussed in brief.