رابطه نگرش ديني و سياست خارجي ادراكي: تحليل رمزگان عملياتي بازرگان و احمدي‌نژاد

Relationship between Religious Attitude and Perceptive Foreign Policy: an Operational Code Analysis of the Characters of Bazargan and Ahmadinejad

با استقرار نظام جمهوري اسلامي ايران، مفروض براين است كه بازيگراني ديندار مناصب اصلي حكومت را برعهده بگيرند. بنابراين مي‌توان اين انتظار را داشت كه همان‌گونه كه باورها و شخصيت افراد در ادراكات و تصميمات آنها اثرگذار است، باورهاي ديني بازيگران جمهوري اسلامي ايران بر ادراكات ايشان اثر بگذارد. در اين مقاله با بكارگيري روش تحليل‌محتوا و ابزارهاي تحليل رمزگان عملياتي و تحليل نگرش ديني، تلاش مي‌شود به اين پرسش پاسخ داده‌شود كه چگونه نگرش ديني فرد بر سياست خارجي ادراكي وي اثر مي‌گذارد؟ به بيان ديگر، آيا مي‌توان ادراكات سياستمداران در عرصه سياست خارجي را به كمك نگرش ديني ايشان معنادار كرد؟ براي اين منظور از ميان كارگزاران جمهوري اسلامي، مهدي بازرگان و محمود احمدي‌نژاد برگزيده شدند كه به لحاظ ادراكي نسبت به نظام بين‌الملل، در ظاهر تفاوت‌هاي عميقي با يكديگر دارند. آشكار مي‌شود اگرچه هر دو كارگزار نسبت به نظام بين‌الملل بدبين هستند، ولي احمدي‌نژاد گرفتار هراس و بدبيني بيشتري است و بر قدرت كارگزار بيش از ساختار و سازمان توجه‌دارد. در الگوي نگرش ديني نيز براي بازرگان و احمدي‌نژاد به ترتيب «الگوي انسان مختار ملي» و «الگوي انسان فطرت‌جوي بي‌مكان» استنباط شد كه زمينه مناسبي براي تحليل چرايي تفاوت نوع شخصيتي اين دو در سياست خارجي ادراكي فراهم مي‌كند.

Following the establishment of the Islamic Republic of Iran, it was to be assumed that religious actors come to the top of the pyramid of power. It could be expected that as the beliefs and characters of individuals affect their perceptions, the religious beliefs of the I.R.Iʹs leaders affect their perceptions as well. This article tries to answer the question that how the religious attitude of an individual affect his perception of foreign policy by applying content analysis method, operational code and religious attitude analyses. In other words, is it possible to make perceptions of politicians in foreign affairs meaningful through their religious attitude? To do this, among Iranian political actors, Mahdi Bazargan and Mahmoud Ahmadinejad were chosen because of their clear differences in terms of perceiving the international system. It was revealed that although both of them were pessimistic to the international system, Ahmadinejad was more pessimistic and emphasized the role of agent rather than structure and organization. The models represented by Bazargan and Ahmadinejad are respectively called "national independent man" and "placeless God-seeker man". These models provide an appropriate ground to explain why these two characters have different perceptions of foreign policy.