نقدي فرهنگي بر داستان مدير مدرسه اثر جلال آل احمد بر اساس نظريه «صنعت فرهنگ» تيودور آدورنو

A Cultural Criticism of Jalal-al-Ahmadʹʹs Modire Madrese (The School Principal) In the Light of Theodore Adornoʹʹs Theory "Culture Industry"

تيودور آدورنو به عنوان يكي از پيشگامان مدرنيسم و اعضاي اصلي مكتب فرانكفورت، در نظريه انتقادي خود، به واكاوي مفاهيم اصلي و اساسي فرهنگ پرداخته است. اصطلاح صنعت فرهنگ كه توسط خود آدورنو نام‌گذاري شده است، به پديده‌اي اطلاق مي‌شود كه در آن پس از عصر روشنگري، با ادعاي روشنفكري غرب، فرهنگ از كاركرد اصلي خود خارج شده و در خدمت هژموني غالب جامعه قرار گرفته است. در چنين شرايطي مردم نه محصولاتي فرهنگي، بلكه كالاهاي تجاري صرفي‌اند كه برابر آنچه آدورنو آن را شي زدگي، استانداردسازي و يكسان‌سازي مي‌نامد، هويت و فرديت خود را از دست مي‌دهند. از مخالفان مسلّم غربزدگي و بحران هويت در ادبيات ايران، بدون شك مي‌توان به جلال آل احمد اشاره كرد كه در بيشتر آثار داستاني و سياسي خود به اين مقوله پرداخته است. آل احمد در اغلب آثار خود مي‌كوشد تا با نوعي آگاهي و بيداري، وضعيت فرهنگي جامعه زمان خويش را به تصوير كشد. مقاله حاضر مي‌كوشد به بررسي و مطالعه پديده فرهنگ در داستان بلند جلال آل احمد با عنوان مدير مدرسه بپردازد.

As one of the seminal figures of modernism and a member of the Frankfurt School, Theodore Adorno has questioned some of the fundamental concepts of culture in his "critical theory." The term "Culture Industry" coined and mostly discussed by Adorno refers to a post-Enlightenment era in which culture has acquired a new function: the slave under the shadow of dominant hegemony and instrumental reason. Under such conditions human beings are not deemed as cultural beings but mere commodities whose identities are lost due to commodification, standardization, and massification. As one of the opponents of the Enlightenment project in Iran, one may undoubtedly refer to Jalal-al-Ahmad who has devoted most of his literary and political writing to the same issue. Focusing on cultural awakening, Jalal attempts to portray the social condition of his milieu. The present paper is an attempt to investigate the concept of "Culture Industry" in Jalalʹs Modire-Madrese.