نقدي بر سه اثر مهم تاريخ ادبيات آلمان شرقي

A Critical Study of Three Historic Literary Works of Eastern Germany

هر‏چند قرار بود ادبيات پس از جنگ جهاني دوم نقشي ابزاري و تبليغاتي در بازسازي جامعه سوسياليستي بخش شرقي آلمان به عهده بگيرد و رسالت سياسي داشته باشد، اما سيطره ايديولوژي ماركسيستي بر اين گستره در عمل چندان آسان نيفتاد. جستار حاضر به نقد سه اثر مهم مي‌پردازد كه نقش برجسته‌اي در شكستن سدهاي ايديولوژيك و گشايش فضاهاي خلاقانه ادبي داشتند و توانستند به مدد مضمون‌ها و ساختارهاي ويژه خود، از گفتمان تك‌گوي حاكم فاصله بگيرند و با ادبيات جهان پيوندي ارگانيك برقرار كنند. اين آثار در سه دهه متفاوت نوشته شده‌اند و درونمايه‌هاي متفاوتي دارند، اما هر يك به ترفندي از تن دردادن به پيش‌نهاده‌هاي رياليسم سوسياليستي سر باز زده‌اند. اين پژوهش نشانگر آن است كه خرد‏گرايي، شك‌گرايي، درون‏نگري و فردگرايي چنان در فرهنگ آلماني‌زبان ريشه دوانده بود كه حتي نويسندگان متعهد به جهان‏بيني ماركسيستي حاضر نشدند، آموزه‌‏‏هاي «رياليسم سوسياليستي» را بي‏چون ‏و چرا بپذيرند.

Although literature was supposed to have an instrumental, advertizing and political role in the revival of socialism, the hegemony of Marxist ideology did not simply take place in this area. This article studies three considerable works that have had a significant role in smashing ideological obstacles and generated a creative literary atmosphere. These three works have also been able to make an organic link with global literature and have avoided the dominant monological discourse with the help of their special themes and structures. These works belong to different decades and have differences in terms of content, but have not surrendered to the requirements of socialist realism. This study shows that rationalism, skepticism, introspection and individualism were so embedded in the German culture that even the pro-Marxist authors refused to accept the presuppositions of "socialist realism" .