گفت‌وگومداري و چندصدايي در رمان جزيره سرگرداني اثر سيمين دانشور

Dialogism and Polyphony in Simin Daneshvarʹʹs Wandering Island

ميخاييل باختين در پاره‌اي از انگاره‌هاي نظري خود در باب متن ادبي، «گفت‌وگومداري» را به‌ مثابه «هم‌كنشي متون»، مهمترين ويژگي متن دانست و «چند صدايي» گفتمان را به ‌عنوان مولفه‌اي نوين در رمان مطرح كرد. از آن پس، بسياري از انديشمندان و نظريه‌پردازان مطالعات ادبي و فرهنگي، نظير ژنت و كريستوا به‌ گسترش و تقرير اين مبحث پرداختند و صورت‌بندي‌هاي مختلف و گاه پيچيده‌اي از آن ارايه كردند. به ‌هر روي، امروز مي‌توان بعد «بينامتني» را فصل مشترك پايداري ميان تعابير و تفاسير متفاوت از گفت‌وگومداري باختين، بينامتني كريستوا و ترامتني ژنت به ‌حساب آورد و با تكيه بر اين نظرات، تبييني جامع‌نگر از مفاهيم «گفت‌وگومداري» و «چندصدايي» در يك متن ادبي ارايه داد. اگر در صدد كاربست نظريه گفت‌وگومداري باختيني در آثار ادبي معاصر ايران باشيم، آثار سيمين دانشور از معدود آفرينش‌هاي ادبيات داستاني معاصر ايران است كه با پاسداشت گفت‌وگومداري و مصاديق و مدلولات آن، نظير مناسبات بينامتني و اشارات و ارجاعات چشمگير، خصلت چندصدايي دارند. از اين رو، ما در اين نوشتار دو هدف كاركردي عمده را مطمح نظر قرار مي‌دهيم. نخست؛ به ‌ارايه تبييني مبسوط و تا حد ممكن جامع از آنچه كه خصلت گفت‌وگومدار و چند صدايي يك متن ادبي ناميده مي‌شود، مي‌پردازيم و دوم؛ در پي پاسخ به‌ اين پرسش برمي‌آييم كه با تكيه بر چه مصاديق و مولفه‌هايي مي‌توان رمان جزيره سرگرداني اثر سيمين دانشور را واجد خصلت چندصدايي و گفت‌وگومداري دانست؟

Mikhail Bakhtin presented "dialogism" and "polyphony" as remarkable components of modern literary novels. Since then, many literary critics including Kristeva and Genette began to expand, and offer a variety of presentations and configurations of these notions. Today, we can consider "intertextuality" as a common ground between the different interpretations of the theories of Bakhtine, Kristeva and Genette. Also, we can represent an inherent and holistic explanation of the concepts of "dialogism" and "polyphony" in a literary text. In contemporary Persian literature, the works of Simin Daneshvar is envisaged among the few literary creations that contain dialogism and its corollaries. Hence, in this paper, first, we aim to offer a detailed explanation of what dialogism is, and second, we will try to show how we can consider Daneshvarʹs Wandering Island as a dialogic literary text.