اثر كودهاي بيولوژيك و گياهان پوششي زمستانه بر توليد اسانس و برخي ويژگي‌هاي اگرواكولوژيكي گياه دارويي ريحان (Ocimum basilicum L.) در يك سيستم زراعي ارگانيك

The Effect of Biofertilizers and Winter Cover Crops on Essential Oil Production and Some Agroecological Characteristics of Basil (Ocimum basilicum L.) in an Organic Cropping System

يكي از راهكار‌هاي جايگزين و پايدار در زمينه‌ي توليد گياهان دارويي با توان توليد عملكرد بالا بدون بروز تركيبات و يا اثر نامطلوب، به‌كارگيري ريزوباكترهاي تحريك كننده‌ي رشد گياه و كشت گياهان پوششي مي‌باشد. بر اين اساس آزمايشي در سال زراعي 89-1388 با هدف بررسي برخي خصوصيات حاصلخيزي خاك و عملكرد و اسانس ريحان تحت شرايط استفاده از كودهاي بيولوژيك و گياه پوششي، در مزرعه‌ي تحقيقاتي دانشگاه فردوسي مشهد انجام شد. آزمايش به‌صورت كرت‌هاي خرد شده با دو عامل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار اجرا گرديد. عامل كرت اصلي داراي 2 سطح شامل كشت گياهان پوششي خلر و شبدر ايراني و عدم كشت گياهان پوششي در پاييز سال قبل و عامل كرت فرعي داراي 4 سطح شامل كودهاي بيولوژيك نيتروكسين (حاوي باكتري‌هاي Azotobacter sp. و Azospirillum sp.)، بيوفسفر (حاوي باكتري‌هاي Bacillus sp. و Pseudomonas sp.)، نيتروكسين بعلاوه بيوفسفر و تيمار شاهد بود. صفاتي چون عملكرد خشك كل اندام هوايي و برگ و شاخص سطح برگ در نتيجه‌ي كشت گياهان پوششي نسبت به عدم كشت آن، برتري معني‌دار داشتند. كاربرد كودهاي بيولوژيك باعث افزايش معني‌دار اغلب صفات، از جمله عملكرد تر و خشك كل اندام هوايي گياه، عملكرد خشك برگ و شاخص سطح برگ شد. بيشترين مقدار عملكرد تر كل اندام هوايي، در گياهان تحت تيمار تركيب نيتروكسين و بيوفسفر در حالت عدم كشت گياهان پوششي بدست آمد. بيشترين شاخص سطح برگ و شاخص سطح سبز در گياهان تحت تيمار نيتروكسبن بدون گياه پوششي و كمترين مقدار آنها در گياهان تحت تيمار بيوفسفر همراه با گياه پوششي بدست آمد. در بين چين‌ها، گياهان برداشت شده در چين سوم داراي كمترين مقدار شاخص سطح برگ بودند و دو چين ديگر از اين نظر اختلاف معني‌دار نداشتند. همچنين چين دوم و اول به‌ترتيب بيشترين و كمترين مقادير عملكرد تر و خشك كل اندام هوايي گياه را دارا بودند. از نظر عملكرد اسانس چين دوم و سوم، بدون اختلاف معني‌دار با يكديگر بيشترين و چين اول كمترين مقادير را توليد كردند. به‌طور كلي، نتايج اين آزمايش نشان داد در صورتي كه زمان كافي براي آزادشدن نيتروژن از گياه پوششي به خاك وجود نداشته باشد، با استفاده از تركيب كودهاي بيولوژيك (نيتروكسين و بيوفسفر) ضمن حفظ و ارتقا كيفيت ريحان و مواد موثره‌ي آن، مي‌توان به عملكردي معادل با سيستم‌هاي رايج توليد ريحان دست يافت.

In searching for new strategies of medicinal plant production with high yield but without undesirable compounds or effects, it is important to investigate unconventional alternatives such as application of PGPR and cover crops cultivation. This experiment was conducted in a split plots arrangement with two factors based on randomized complete block design with three replications during years 2009-10, at Research Farm of Ferdowsi University of Mashhad. Cultivation and no cultivation of cover crops in autumn assigned to the main plots. The sub factor was biofertilizer application with four levels, included 1-Nitroxin (containing Azotobacter spp. and Azospirillum spp.), 2-Biophosphorous (Bacillus sp. and Pseudomonas sp.), 3-Nitroxin + Biophosphorous and 4-Control. During growing season plants were harvested by three cuts. Results showed that total shoots dry weight, leaves yield and LAI in plants under no cover crop cultivation had a significant advantage. Biofertilizers increased most characteristics e.g. fresh and dry total shoot yield, dry leaves and LAI. The interaction between fertilizer and cover crop was significant, as the highest yield of fresh shoots was observed in mix of nitroxin and biophosphorous with no cover crop, the highest and the lowest of leaf and green area index were obtained in plants treated by nitroxin without cover crop and biophosphorous with cover crop, respectively. Plants harvested in cut 3 had the lowest LAI and other two cuts had no significant difference concerning this trait. The highest and the lowest fresh and dry shoot yield were observed in cut 2 and 1, respectively. The most essential oil yield was in cut 2 and 3 (without significant difference) and cut 1 was the lowest. The results showed that the interaction between biofertilizers and no cover crop cultivation was significant, as use of the biofertilizers especially nitroxin and biophosphorous in no cover crop condition enhanced the most characteristics of basil in an ecological production system framework.