بررسي شاخص هاي پايداري عملكرد دانه و انتخاب ارقام پايدار گندم هاي بهاره در اقليم ساحل خزر

Investigation of grain yield stability indices and selection of sustainable cultivars of spring wheat in climates of the khazar coastal regions

چكيده يكي از برنامه هاي اصلي در به نژادي، دستيابي به ارقام پايدار و با عملكرد بالا در محيط هاي مختلف است. به منظور انتخاب و معرفي ارقام پر محصول و پايدار، آزمايش هاي يكنواخت سراسري گندم در مناطق نيمه گرمسير ساحل خزر (گرگان, گنبد, مغان و ساري) با 20 لاين پيشرفته گندم بهاره در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در 3 تكرار و در طول 2 سال زراعي (86 -85 و 86-87) مورد مطالعه و ارزيابي قرار گرفتند. بدين منظور، عملكرد دانه اندازه گيري شده و داده هاي مربوطه پس از آزمون يكنواختي مورد تجزيه واريانس قرار گرفت. با استفاده از اميد رياضي ميانگين مربعات نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد بين ژنوتيپ ها در سطح 5% اختلاف معني دار آماري وجود دارد، همينطور اثر مكان و اثر متقابل سال در مكان و اثر متقابل سه جانبه ژنوتيپ × مكان × سال نيز در سطح احتمال 1%معني دار بود. مقايسه ميانگين عملكرد دانه ژنوتيپ ها طي سال ها و مكان هاي مختلف نشان داد لاين N-85-5با عملكرد 470/6 تن در هكتار جزو لاين هاي برتر بود. با توجه به معني دار شدن اثر متقابل سه جانبه ژنوتيپ × مكان × سال ، براي درك و توضيح دقيق اثرهاي متقابل ژنوتيپ در محيط اقدام به تجزيه پايداري شد، و از روش هاي غير پارامتريك رتبه و روش رگرسيوني ابرهارت و راسل استفاده گرديد. براساس سه پارامتر ميانگين رتبه، انحراف معيار رتبه و نسبت شاخص عملكرد ، لاين(N-85-5) از پايداري عملكرد نسبتاً خوبي برخوردار بود. به عبارت ديگر عملكرد اين لاين طي سال ها و مكان هاي مختلف از نوسانات كمتري برخوردار بود. نسبت شاخص عملكرد براي اين لاين بالاتر از شاهد هاي آزمايش ها (ارقام تجن ومرواريد) بوده است. معيار هاي به روش رگرسيوني ابرهارت وراسل نشان داد كه لاينN-85-5 داراي پايداري عملكرد مطلوبي مي باشد. لذا بدنبال ارزيابيهاي نهايي ، لاين N-85-5 برتري خود را ازنظر پايداري عملكرد و سازگاري وسيع در اقليم شمال و تحمل به بيماريهاي مهم مناطق در مقايسه با ديگر ژنوتيپ ها و شاهد نشان داد.

Abstract: One of the main aims in plant breeding programs is achieving the high yielding and sustainable cultivars in different environments. For this reason, overall uniform experiments were carried out in semi-warm regions of the Khazar costs (Gorgan, Gonbad, Moghan and Sari) to compare 20 advanced genotypes of spring wheat as randomized complete block design with three replications and two growing years (2005- 2006 and 2006-2007). In all four stations, to determine the high yielding genotypes, grain yield was measured and resulted data were subjected to analysis after uniformity test. According to the results of simple analysis of variance in different regions, grain yield of genotypes in all regions except for the Gorgan experiment in 2006 and Moghan 2006 showed significant differences. Results of the compound analysis of variance for the grain yield in all genotypes, years and places assuming the similarity of the effects of genotypes and being accidental effects of the years and places using the expected value showed that there is significant effect between the genotypes but interaction effects of place × genotype and year × place× genotype were significant. To evaluate the sustainability of genotypes, different parametric and nonparametric methods were used. Based on the results of the different methods that often led to the same results, 9, 10 and 16 genotypes had the higher sustainability but in some methods, results were different. Eventually, using the different methods, sustainability of 5 genotype (ATRAK/WANG-SHUI-BAI) according to its higher yield and sustainability, was selected as high yielding and sustainable genotype. This genotype is now grown in the semi-warm regions of the Khazar costs