انديشه‌ي عليت و نقش معرفتي حس در آن نزد ابن‌سينا

Ibn Sina on Causality and the Epistemological Role of Sense in it

عليت از دو زاويه معرفت شناختي و وجود شناختي قابل تامل است. بحث در حوزه‌ي معرفت-شناختي شامل كيفيت آشنايي انسان با عليت، بداهت عليت، ادله عليت، نقش حس در پيدايش عليت، ارتباط تجربه و عليت، شناخت ضرورت بين علت و معلول و غيره است. ابن‌سينا سهم فراواني در توضيح و رفع شبهات حوزه معرفت شناختي عليت داشته است. وي با ارايه دو تبيين فلسفي و روان شناختي، بسياري از رخنه هاي معرفتي عليت را مرتفع ساخته است. از جمله مباحث بسيار مهم معرفت شناختيِ عليت، ارتباط بين حس و عليت است. ابن‌سينا به اين مساله توجه داشته و درباره آن سخن گفته است. او عليت را محصول تعامل حس و عقل معرفي كرده است. به ‌زعم او، عقل در دستيابي به مفهوم عليت، وابسته به حس و در تصديق به عليت، از استقلال برخوردار است. وي با ارايه‌ي تحليل روان شناختي از عليت و اقتران آن با قياس عقلي مبتني بر امتناع تناقض، در صدد تبيين رابطه ضروري بين علت و معلول بر آمده است. اين مقاله با ارايه‌ي تبيين ابن‌سينا از عليت، درصدد تعيين جايگاه و نقش معرفتي حس در عليت است.

Causality is considerable both epistemologically and ontologically. The discussion about epistemology realm includes the quality of human understanding of causality, evidence of causation, causation arguments, and the role of sense in emergence of causation, correlation between causation and experience, recognizing the necessity of cause and effect, and so on. Avicenna has great part in explanation, and addressing epistemological questions of causality. Presenting two philosophical and psychological explanations, he satisfied many gaps in cognitive causality. One of the most important points of epistemic causality is the correlation between sense and causality, and Avicenna considered these issues and has spoken much about it. Abu Ali, introduced causality as the interactive product of sense and reason, and he believed that reason, in the pursuit of the concept of causality is dependent on feeling, and in the verification of causality, is independent. Presenting a psychological analysis of causation, and coupling it with rational deduction based on the refusal of contradictions, he seeks to explain the essential relationship between cause and effect. Offering a Avicennaʹs explanation from causation, this paper seeks for determining the epistemic role of sense in causation.