دين فطري، فطرت ديني (منشا دين و گرايش به آن از ديدگاه استاد مطهري(ره))

Dispositional Religion and Religious Disposition

يكي از مهم‌ترين مسايلي كه امروزه در كلام جديد، دين‌شناسي و فلسفه دين مطرح است، مسيله منشا دين و چگونگي پيدايش آن است. با توجه به اين نكته كه اين پرسش از نخستين پرسش‌هاي اساسي فلسفه دين و علوم مرتبط به آن بوده و از جمله مسايلي است كه نزد مخالفان وحدت حقيقت دين و ماهيت فرا طبيعي آن مطرح شده است، اهميت اين بحث دوچندان مي‌شود. به نظر نگارنده، پاسخ اين پرسش در حكمت و كلام اسلامي به خوبي تبيين شده است. هر چند اين بحث امروزه در مباحث كلام جديد مطرح مي‌شود، اما برخي متكلمان مسلمان با استفاده از منابع كلامي پيشين راهي براي آن يافته‌اند و ريشه‌هاي آن را در كلام قديم اسلامي جست‌وجو كرده‌اند. از بهترين پاسخ‌هايي كه با توجه به تمام ابعاد مسايل ديني به اين پرسش داده شده است، پاسخ استاد مرتضي مطهري(ره) است. در اين نوشتار سعي نگارنده بر اين است كه نظريه‌هاي استاد را كه به بحث منشا دين مرتبط بوده و در فهم نظر نهايي ايشان كمك مي‌كرده، گرد آورد و مقدمات و نتايج آنها را تبيين كند و نيز ارتباط ميان بيانات ايشان در آثار گوناگون را در اين زمينه بيابد. عناويني كه انتخاب شده‌اند برگرفته از خود عبارات استاد هستند.

One of the most important problems discussed nowadays in modern theology, in religious studies and in philosophy of religion is the issue of the origin of religion and the way it emerged. Given the fact that this question is among the top basic questions in philosophy of religion and in the sciences related to it and that it is an important issue among those opposed to the unity of the essence of religion and its supernatural nature, this issue becomes increasingly important. According to the author, the answer to this question is well explained in Islamic philosophy and theology. Though this discussion is now raised in modern theology, some Muslim theologians, relying on early theological sources, have sought to find the origins of these issues in the Islamic classical theology. Among the best answers given to this question, having all aspects of religious issues in view, is the answer given by martyr Mutahhari. The present paper tries to collect Mutahhari’s those theories that are concerned with the issue of the origin of religion, i.e. those theories which have come to help us understand his final theory with its premises and conclusion. It also seeks to find out the relation between his words in his various works in this regard. The headings chosen are taken from his works.