به كه سخن ديرپسند آوري

A Study of Hafezʹʹs Revisions and Manipulations in His Own Poetry

از ويژگي‌هاي برجسته سروده‌هاي حافظ، هندسه، هنجار، ساخت و پرداخت سنجيده و استواري است كه كم‌تر مي‌توان در آن دست برد و پاره‌اي از نغزكاري‌هاي آن را از دست نداد. يكي از زمينه‌هاي سامان‌پذيري اين هندسه و هنجار بي‌هنباز، كوشش و كنكاش‌هاي هماره‌اي است كه حافظ در كار بازنگري و دست‌كاري و به‌سازي سروده‌هاي خويش هزينه مي‌كرده است. بازنگري‌ها و دست‌كاري‌هايي كه بسياري از نسخه‌بدل‌ها و ديگرنويسه‌هاي گوناگوني را كه در نسخه‌ها و دست‌نوشته‌هاي ديوان او ديده مي‌شود، از پي داشته است. از اين‌ روي ويراستاران ديوان او ناگزير بايد بكوشند بر پايه هنجارهايي پسنديده، ديگرنويسه‌هايي را كه پي‌آمد اين بازنگري‌ها و دست‌كاري‌ها مي‌نمايند باز شناسند و در متن بياورند. در اين گفتار پس از بازنمايي اين نكته‌ها با آوردن پاره‌اي از ديگرنويسه‌ها و نسخه‌بدل‌ها كوشيده‌ايم برخي از دست‌كاري‌هاي او در سروده‌هاي خويش را براي رسيدن به هندسه‌اي چنين سخته و سنجيده بازنماييم.

Geometry, norm, and exact and contemplated plot/form are considered as distinct features of Hafezʹs poems. The manipulation of these features will entail the loss of some grace. A part of these poems which can be improved is geometry and bihanbaz norm. Thatʹs the continuous attempts and deliberations made by Hafez to revise, manipulate and improve his own poems. The revisions and manipulations resulted in various versions and revised scripts all of which can be found in his Divan. Thus, those editing Hafezʹs Divan should necessarily recognize and include in the texts the versions derived from the revisions and manipulations on the basis of accepted norms. In this article, first these developments will be presented by showing some revised scripts and versions. Then, an attempt will be made to delineate some of Hafezʹs manipulations in his poems for the purpose of accomplishing geometry of such exactness and contemplation.