فراگيري و آموزش اعتقادات و معارف الهي از ديدگاه حكيم فيض كاشاني

Learning and Teaching the Divine Beliefs and Teachings in Hakim Fayd Kashani

فيض كاشاني وجود علم و معرفت را نشانه ايمان كامل ميداند و به اين ترتيب بر لزوم بصيرت و دين‌آگاهي تاكيد ميورزد. از ديدگاه فيض، عقل ميتواند حتي بدون اشارات دين، به برخي از حقايق توحيدي دست يابد و در اين موارد تنها براي تكميل اين مباحث، به معارف قرآن و اهل بيت(ع) نيازمند است. او فراگيري معارف و اعتقادات را نه از طريق مجادلات كلامي بلكه تنها از طريق وحي الهي و بوساطت پيامبران و اوصيا ايشان بهمراه معرفتي فطري جايز ميداند. از نظر او، پيامبران بر خلاف ساير دانشمندان و عالمان ديني كه تنها به طبقه خواص و فرهيختگان آموزش ميدهند، ميتوانند معارف الهي را به سطح علوم و درك عوام تنزل دهند و در عين حال، اين حقايق را متناسب با علم و درك كساني كه داراي قواي فكري و انديشه بلند هستند نيز تبيين نمايند. از نگاه او، مردم از حيث هوش و استعداد ذهني در امر فراگيري متفاوت هستند و اين تفاوتها بايد در آموزش اعتقادات و باور‌هاي ديني لحاظ گردد. فيض ابتدا نصيحت ميكند كه همگان از ورود در طريق اهل كلام پرهيز نمايند، اهل تحقيق را به پيروي از ظواهر قرآن و سنت و رعايت تقوا و شريعت الهي فرا ميخواند و اميد ميدهد كه خدا ببركت اين امر، علمي لدني و مكاشفاتي به آن فرد روزي نمايد. اما اگر كسي خود نتوانست از كتاب و سنت به استنباط عقايد بپردازد، فيض، مطالعه‌ كتاب علم اليقين‌ ‌را به او توصيه ميكند. او در علم اليقين‌ ‌و انوار الحكمه‌ ‌مباحث اعتقادي را با محوريت قرآن و حديث مطرح كرده است و عين اليقين‌ ‌و اصول المعار فرا براي خواص و ژرف‌انديشاني كه در زمينه عقايد ديني خواستار مباحث عميقتر و تبيين بيشتري هستند نوشته است. از نگاه فيض، عوام تنها بايد عقايد را بنحو اجمالي و بدون نياز به برهان و حتي با تقليد بدست آورند و براي تقويت باورهاي سست خود بايد در كنار تلاوت قرآن و حديث، مشغول عبادت‌شوند. فيض، تنها، عالمي را كه ميتواند همچون پيامبران، معارف بلند و عميق را در حد فهم و درك آنها تنزل دهد و با هر كسي مناسب حال او سخن بگويد، ‌براي آموزش‌دين به‌ عوام شايسته ميداند.

Fayd Kashani believes that existence of knowledge is the sign of perfect belief and, in this way, emphasizes the necessity of insight and religious awareness. In his view, even without resorting to religious references, the intellect can attain some tawhidi (monotheistic) truths. In such cases, in order to complete its search, the intellect only needs the teachings of the Qur’an and the People of the Prophet’s Household. Fayd believes that the learning of religious teachings and beliefs is possible only through divine revelation and through the prophets and their legatees by intuitive knowledge rather than through theological polemics. In his view, unlike other scientists and religious scholars who only teach the élite, the prophets can simplify divine teachings to the level of understanding of ordinary people. At the same time they are capable of clarifying these realities at a level appropriate to the level of knowledge and perception of those who possess supreme intellectual powers. According to Fayd, people are different in terms of their intelligence and aptitude for learning, and these differences must be considered when teaching religious beliefs and ideas. He primarily advises that all should avoid the method of the people of kalam and then calls researchers to follow the surface meaning of the Qur’an and Sunnah and observe piety and religious laws. He also gives hope that God will reward people in the light of their inspired and revelatory scientific endeavors. However, if one fails to infer religious ideas from the Book and Sunnah, Fayd recommends them to study the book of Ilm al-yaqin. In this book and in Anwar al-hikmah, he has posed some religious discussions having the Qur’an and hadith at the center. He has written Ayn al-yaqin and Usul al-ma‘arif for some élite and deep-thinking people who demand some more profound discussions with more clarification regarding religious beliefs. He also maintains that ordinary people should attain religious beliefs needless of any kind of argument and even through imitation. He recommends them to become involved in worship alongside reading the Qur’an and hadith in order to strengthen their weak beliefs. Fayd believes that the only scholar who is qualified to teach the religion to ordinary people is one who like the prophets can simplify profound teachings to the level of their perception and understanding and talk to everyone at their own level.