تعيين اولويت‌هاي پژوهشي مركز تحقيقات سو مصرف مواد غرب كشور

توسعه پژوهش هاي هر كشور بر اساس نيازهاي نهفته در راهبردها و هدف هاي موجود در برنامه هاي توسعه آن كشور و افزايش توان فعاليت هاي پژوهشي است و نخستين گام در راستاي پژوهش‌هاي اصولي، فراهم نمودن منابع و تعيين اولويت‌هاي پژوهشي مي‌باشد (1). از آن‌جا كه در علوم پزشكي و بهداشتي، مساله پژوهش، رابطه مستقيم با سلامت و عمر افراد دارد، تعيين اولويت‌ها در اين حيطه، اهميت دوچنداني مي‌يابد. تنها 10 درصد از كل سرمايه هاي پژوهشي دنيا براي 90 درصد از مشكلات مردم جهان به‌كار گرفته مي شود. بنابراين در سال 1990 «كمسيون پژوهش حوزه سلامت براي توسعه» (Commission on Health Research for Development (COHRED)) مفهوم «پژوهش در ضرورت‌هاي بهداشت ملي» (Essential National Health Research (ENHR)) را به‌عنوان راهبردي در جهت ارتقا سلامت، توسعه بر پايه برابري و عدالت اجتماعي ارايه كرد .پژوهش در ضرورت‌هاي بهداشت ملي، ابزار اصلي براي تصحيح عدم تعادل 10 به 90 در پژوهش‌هاي حوزه سلامت و در نتيجه ابزار اصلي سلامت و توسعه است (2). اين پژوهش با تغييراتي اندك، بر اساس روش COHRED انجام گرفت. مراحل انجام كار به اين ترتيب صورت پذيرفت: 1- نياز سنجي، 2- تهيه ليستي از كارهاي انجام‌شده و در حال انجام در طي سال‌هاي 90-1389 در ادارات و سازمان‌هاي ذي‌ربط، 3- تهيه ليستي از پژوهشگران، مسيولان و گروه‌هاي ذي‌نفع در بعد پژوهش در زمينه سو ‌مصرف مواد جهت مشاركت در جلسه تعيين اولويت‌هاي‌پژوهشي، 4- تشكيل جلسه‌اي با حضور مسيولان و پژوهشگران ذي‌ربط جهت تعيين اولويت‌هاي پژوهشي با استفاده از روش گروه اسمي (Nominal group technique). از اين فنون براي بررسي نظرات گروهي از كارشناسان به‌منظور نيل به توافق يا تصميم جمعي استفاده مي‌شود. اين روش در شش مرحله شامل: توليد و نوشتن ايده‌ها؛ بازخورد ايده‌ها؛ بحث پي‌درپي در مورد ايده‌ها؛ راي‌گيري مقدماتي؛ بحث در مورد راي‌گيري مقدماتي و راي‌گيري نهايي(8) اجرا مي‌گردد و 5- امتيازدهي و اولويت‌بندي عناوين مطرح‌شده بر اساس هزينه-اثربخش بودن طرح از ديدگاه اقتصادي و اولويت طرح به لحاظ كاربردي بودن و نيازمندي به نتايج حاصل از آن (6). در اين پژوهش زمينه‌هاي جامعه‌شناختي، اپيدميولوژي، درمان و آموزش، بيشترين تعداد عناوين و مباحثي همچون بار بيماري، بعد زيست‌شناختي، سيگار و قليان و داروهاي نسخه‌اي، كم‌ترين تعداد عناوين را به‌خود اختصاص دادند. تمامي عناوين بر اساس امتيازاتي كه هر عنوان به‌تنهايي كسب نموده در يك ترتيب كلي قرار داده شد و به‌عنوان اولويت‌هاي مركز تحقيقات سو مصرف مواد غرب كشور گزارش گرديد. با توجه به عناوين انتخاب شده در هر كدام از زمينه‌ها، مي‌توان برداشتي كلي از مشكلات و دغدغه‌هاي مسيولان و پژوهشگران داشت. نتايج حاصل نشان‌دهنده اين موضوع است كه در بسياري از موارد هنوز به دنبال اطلاعات اوليه و دلايل پايه‌اي مي‌باشيم. البته زمينه‌هايي همچون آموزش و پيشگيري كه جز عناوين اصلي انتخاب‌شده براي اولويت‌هاي سو مصرف مواد مي‌باشند شايد به نحوي گوياي گرايش مثبت مسيولان پژوهشي و اجرايي حوزه اعتياد به اين دو مقوله اصلي در زمينه وابستگي و سو مصرف مواد باشد. پايايي و روايي پژوهش‌هايي از اين قبيل، خود جاي بحث دارد. از آن‌جاكه پايايي نتايج اين تحقيق منوط به افراد شركت‌كننده در بررسي‌هاي كيفي مي‌باشد نمي‌توان ادعايي بر پايا بودن آن داشت. ولي با توجه به شرايط كنوني و مدنظر قرار دادن اكثر گروه‌هاي ذي‌ربط و ذي‌نفع، شايد بتوان ادعا نمود كه بهترين حالت ممكن حاصل گرديده است. اما از آن‌جا كه نتايج بر اساس توافق كلي ارايه شده، مي‌توان گفت كه مطالعه از روايي بالايي برخوردار است.