«توكّل» از منظر تفاسير عرفاني

Dependence on God in the Theosophy Interpretations

تصوف و عرفان از جريان‌هاي مهم انديشه و سلوك در جهان اسلام به شمار مي‌روند كه عقايد و آداب برجسته آن‌ها در عرصه اعتقاد و اخلاق اسلامي تاثيرات فراواني بر جاي نهاده است. يكي از مفاهيم و فضيلت‌هاي مهم ديني كه در ميان عمده اهل عرفان و تصوف، ارزشي والا محسوب مي‌شود،‌ توكل است. بسياري از سالكان تصوف و راهيان عرفان، درباره اين فضيلت معنوي و رفتاري ديدگاه‌هايي را به رشته تحرير در آورده يا بيان نموده‌اند. در اين نوشتار، اهم ديدگاه‌هاي نويسندگان عرفاني و صوفيان برجسته در باب ارزش، جايگاه و حقيقت مفهوم توكل مطرح، دسته‌بندي و تحليل شده است. هرچند برخي از آنان با نگرش سلبي، توكل را به مفهوم نفي تدبير و ترك كسب و هرگونه اشتغال به امور دنيوي و اجتناب از توجه به غير حق و نيز اعتصام به خدا و تكيه بر تقدير دانسته‌اند، لكن اغلب آنان با نگاهي ايجابي به توكل، در كنار تاكيد بر ضرورت انقطاع الي الله و ترك تعلق به اسباب و مظاهر دنيا، به اهميت تلاش معاش و طلب روزي و ساير مواهب مادي و معنوي از طرق مختلف اذعان نموده و التزام به توكل را قابل جمع با تلاش معاش و تدبير اجتماعي دانسته‌اند.

Sophism and mystics are important ideal approaches in the Islamic world. Their main ideas and traditions have had clear effect on Islamic thought and ethics. One of sacred meaning and virtues among sophism is dependence on God. In this article, we try to explain most significant approaches of authors and scholars about the position and real meaning of dependence on God considered this dependence as a negative concept that denies man’s material engagements and management decisions, and highlights ignoring whatever is not divine to the sacrifice of dependence on destiny. Other scholars see no contradictions between dependence on God on the one hand, and social management and maintenance on the other hand.