اسلام‌گرايي؛ پديده‌اي چندبعدي، مفهومي ميان‌رشته‌اي

Islamism as a Multi-facet Phenomena: an Interdisciplinary Concept

اسلام گرايي يكي از اثرگذارترين پديده هاي معاصر به شمار مي آيد كه برخي از مهمترين رويدادهاي سياسي و اجتماعي منطقه خاورميانه را رقم زده و نقطه كانوني تحقيقات متعددي بوده است. استدلال مقاله حاضر آن است كه درك عميق تر اين پديده پيچيده و پويا مستلزم تلقي اسلام گرايي به عنوان مفهومي ميان رشته اي است؛ يعني مفهومي مهاجر كه در مرز رشته هاي گوناگون علوم انساني و اجتماعي مي ايستد و امكان بررسي آن در چارچوب يك رشته يا رهيافت خاص ممكن نيست. اين تلقي سبب مي شود فهمي ميان رشته اي از اين پديده به دست آيد؛ چه آنكه ابعاد مختلف اين پديده از زواياي گوناگون مورد بررسي قرار مي گيرد و از ساده سازي يا تقليل گرايي در تحليل اجتناب مي شود. براي دوري از انتقاداتي كه در زمينه نفي روش يا رد تخصص گرايي برآمده از رشته ها بر مطالعات ميان رشته اي وارد شده است و همچنين عدم انجام مطالعه اي چندرشته اي، سازماندهي و كاميابي پژوهشي با اين رويكرد در گرو تعامل و گفتگوي انتقادي ميان حوزه هاي گوناگون علوم انساني و اجتماعي است. از اين‌رو مطالعه اسلام گرايي در تلاقي يافته ها و تجارب دانش ها و رهيافت هاي گوناگون قرار مي گيرد و اختلافات و تناقضات ميان آنها نيز، نه نفي، كه از طريق گفتگوي انتقادي مقايسه مي شود. از اين امر كه مي توان با عنوان پيوند از آن نام برد و نگاه فرايندي بر آن حاكم است، حدود و ويژگي هاي رشته ها و رهيافت هاي مختلف حفظ مي شود، اما محدوديت هاي ناشي از وضعيت درون نگر آنها جاي خود را به انعطاف پذيري مي دهد. هدف نهايي مقاله آن است كه نشان دهد بررسي پديده اسلام گرايي بدون توجه به اين گونه تلقي، به لحاظ علمي، نه ممكن است و نه مطلوب.

As a determinant factor in several socio-political events, Islamism has been considered as the focal point in variety of explorations. The present study suggests that to understand this complex and dynamic phenomena properly, it should be studied as an interdisciplinary concept; a motional one which moves throughout different social and human sciences’ boundaries and thus is not totally accessible within a special discipline. However, providing an opportunity to study the subject matter from various angels, the interdisciplinary approach to the subject helps to avoid reductionism and simplification. In order to obviate critiques emphasising on the methodological weakness of the interdisciplinary studies, it is possible to make critical discourse and debates from the point of view of different disciplines over the subject. This procedural understanding of the matter is a kind of hybridization in which not only all the participating disciplines save their own properties, but also the restrictions of their introspective approach might be overcome. The present study attempts to show that regardless of this interdisciplinary approach, any study on Islamism is improper, and even impossible.