صورت‌بندي‌هاي مسيله شردر آثار فيلسوفان مسلمان با تكيه بر آراي فارابي، ابن‌سينا، سهروردي و ملاصدرا

Investigating and Evaluating the Formulations of the Problem of Evil in the Works of Muslim Philosophers Based on the Ideas of al-Farabi, Ibn Sina, Suhrawardi and Mulla Sadra

تنوع شيوه‌هاي مواجهه با مسيله شر كه گاهي در پرتو مفهوم عنايت الهي و گاهي نيز به طور خاص مبتني بر خيريت محض خداوند، عدالت و رحمت الهي صورت‌بندي مي‌شود، از ويژگي‌هاي خاص ملاصدرا در اين باب به شمار مي‌رود كه در فيلسوفان پيش از او كمتر مي‌توان يافت. مسيله شر در آثار فيلسوفان مسلمان به ويژه پس از سهروردي عمدتاً در راستاي دفع شبهات ناظر به توحيد ذات باري و به طور خاص مقابله با شبهه ثنويه مطرح شده است. اين وضعيت باعث شده است تا طرح اين مسيله، عمدتاً مبتني بر خيريت محض مبدا اولي صورت‌بندي شود، اگرچه قدرت و علم مطلق الهي نيز در اين موارد مفروض انگاشته شده است. طرح مسيله شر در آثار فيلسوفانِ مورد نظر در مقايسه با نظريه‌هاي امروزين مسيله شر، هيچ‌گاه واجد صورت‌بندي منطقي دقيق، شفاف و مجزا نبوده است. اين وضعيت به نوبه خود ناشي از پيش‌فرض‌هاي فلسفي ـ الهياتي فيلسوفان مسلمان در باب نظام احسن و دغدغه‌هاي عقيدتي ـ فرهنگي آنان به ويژه در مواجهه با شبهه ثنويه بوده است. اما با وجود اين نقصان در صورت‌بندي‌هاي مسيله شر نزد فيلسوفان مسلمان، امروزه مي‌توان با بهره‌گيري از صورت‌بندي‌هاي دقيق‌تر اين مسيله در مباحث جاري‌ِ حوزه فلسفه دين، علاوه بر كمك به روزآمدي مباحث فلسفه اسلامي، از پاسخ‌هاي فيلسوفان مسلمان در جهت ارايه يك نظريه عدل الهي‌ِ منسجم بهره جست.

The problem of evil has been discussed in the works of Muslim philosophers mainly in order to repel the doubts concerning the unity of the Divine essence and in particular against the doubt of dualism. This situation has led to this question so that it be formulated largely based upon pure goodness of the first origin, even though the omnipotence and omniscience of God are assumed in these cases. The question of evil in the works of the mentioned philosophers in comparison to its today’s questions has had no logical, rigorous, clear and distinct formulizing. This situation, in turn, has been derived from theological, philosophical presuppositions of the Muslim philosophers about the best world-order and their cultural ideological concerns, especially against the doubt of dualism. Despite this shortcoming in the formulations of the problem of evil by Muslim philosophers, today we can use the more precise formulations of this problem in the current discussions of philosophy of religion in order to contribute to the updating of Islamic philosophy as well as using from the answers of Islamic philosophers to offer a coherent theory of divine justice. Key words: The problem of evil, Divine grace, The best world-order, Pure goodness, Doubt of dualism.