سياق و سباق، در مكتب تفسيري علامه طباطبايي

Context and “Sebagh” in the Exegetic School of Allameh Tabatabaee

اصطلاح «سياق» و استفاده از آن در علم تفسير، در طول تاريخ تفسير با رشد آرامي مواجه بوده است، ولي در تفسير الميزان اين مفهوم، رشد قابل توجهي پيدا كرده، به گونه‌اي كه در هر سوره چندين بار مورد استفاده واقع شده است. در حقيقت سياق به عنوان يكي از مهم‌ترين اصول و مباني علامه طباطبايي در استفاده از روش تفسير قرآن به قرآن است. با اين حال در مواردي شاهد آن هستيم كه مفسر با چشم‌پوشي از سياق، آيه را به طور مستقل معنا نموده يا در كنار معناي سياقي، يك معناي مستقل هم ارايه مي‌دهد. اين مطلب نه از بي‌قاعده بودن روش، بلكه از وجود برخي ضوابط در نحوه ظهور سياق و همچنين غلبه «سِباق» بر سياق حكايت دارد. نكته مهم و قابل تامل در اين ميان اين است كه علامه طباطبايي اگرچه از سباق در برابر سياق بهره‌مند شده، ولي از اين اصطلاح استفاده نكرده است. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن اشاره به مباني روش تفسيري علامه طباطبايي در استفاده از سياق، با انواع سياق و شرايط استفاده از آن آشنا شده و در نهايت اصول حاكم بر استفاده از سياق و سباق در تفسير قرآن به قرآن استخراج شود.

The term context and its usage has had a slow development in the history of the exegesis, but in Allameh Tabatabaee’s Tafsir-al-Mizan, it has been used widely. In fact, it is one of the most basic principles in Allameh’s method of interpretation, i.e explaining verses by relying on the very text of the book (Quran by Quran exegesis method). However, there are some instances of overlooking context when Allameh has either given an independent interpretation of ayas (verses) or has done it next to contextual interpretation. This is not a sign of irregularity but rather the predominance of Sebagh in some cases. The remarkable point is that though Allameh has utilized Sebagh instead of context, he has not used the former as an independent term. The article has tried, next to the mentioning of Allameh’s basic exegetic method, i.e the usage of context, to offer an explanation of different kinds of context and its usage conditions, and finally extract the principles of usage of both context and Sebagh in Quran by Quran exegesis method.