بررسي نمادهاي نجومي نقوش سفالينه هاي اسگرافياتو مجموعه موزه هاي بنياد مستضعفان

The Study of Astronomical Symbols of Sgrafiatto Pottery Designs in Bonyad Mostazafan Museums

پيشينه نمادهاي تقويمي در هنر ايران كه شامل صور فلكي و نشانه هاي نجومي است، به دوران پيش از تاريخ بازمي گردد. اين نمادها در آثار باستاني ايران ظاهرشده و با اشكال فراوان در آثار هنري دوره اسلامي ظهوريافته اند. اواخر سده دوم هجري مباحث نجوم هندي نيز، به نجوم اسلامي راه يافت. توجه حاكمان زمانه به علم نجوم، سبب افزايش اهميت آن در ميان ساكنان گستره اسلامي و موجب نفوذ تحولات علايم رصدي در آثار هنري گرديد كه سفال و نقوش آن يكي از اين موارد بود. هنرمندان مسلمان، بسياري از نقش هاي نمادين هنر كهن ايران را تعديل و با هماهنگ ساختن نقشمايه هاي دوره اسلامي ازطريق جهان بيني اسلامي، آنها را زنده نگاه داشتند. بسياري از نقوش برجاي مانده از دوره اسلامي، برمبناي مفاهيم نماديني شكل گرفته اند كه مسايل مذهبي و اعتقادي را در خود بازتاب مي دهند. بنابر آنچه بيان شد و نظر به اينكه سفالگران ايراني در هر دوره اي از نقشمايه اي براي تزيين استفاده مي كردند، چنين پرسش هايي زير قابل طرح است؛ نخست اينكه هنرمندان نقشمايه ها را به غير از تزيين در چه زمينه هاي ديگري به كار مي بردند. ديگر آنكه، سفالگران به چه منظور از نمادهاي نجومي بهره مي جستند. اين پژوهش داراي نظامي كيفي و راهبردي است كه يافته اندوزي داده هاي آن با روش هاي پژوهشي، ميداني و اسنادي صورت پذيرفته است. هدف اصلي اين مقاله هم شناخت نقوش نجومي سفالينه هاي اسگرافياتو موسسه موزه هاي بنياد مستضعفان، با استفاده از تطبيق نمادهاي رصدي و آثار سفالي مجموعه هاي ديگر است. بررسي هاي انجام شده در پژوهش حاضر بيانگر آن است كه چون محبوبيت نجوم در سده هاي مياني دوره اسلامي براي تزيين اشيا با بروج فلكي و تجسم شخصيتي سيارات آغازشد، سبب شد تا به اين باور كه اشياي نجومي با قدرت طلسمي تزييناتي، فرد را قادر به قدرت غيبي ستاره ها و درنتيجه محافظت از فرد موردنظر دربرابر بيماري ها، شكست ها و بداقبالي ها مي كنند، قوت بخشد.

The history of calendar symbols in Iranian art, including constellations and astronomical signs, dates back to prehistoric periods. These symbols appeared in ancient works of Iran and reappeared with many forms in the artistic works of Islamic period as well. In the late second century, Indian astronomical topics also appeared in Islamic astronomy. The attention of that time’s rulers to astronomy increased its importance among residents of Islamic region and led to the changes of astronomical signs in the artistic works one of its instances is pottery and its designs. Muslim artists moderated many symbolic designs of Iran ancient art and kept them alive by harmonizing Islamic motifs through Islamic world view. Many remained designs of Islamic period have been formed on the basis of symbolic concepts which reflect religious and belief issues. Regarding the fact that Persian potters used a motif for decoration in each period, the following questions can be asked: First, other than decoration in which areas did the artists use the motifs? Second, what was the purpose of potters for using astronomical symbols? This study has a qualitative and strategic structure and uses field and document methods for gathering its data. The main purpose of this paper is to recognize the astronomical designs of Sgrafiatto potteries in the museums of Bonyad Mostazafan via comparing with astronomical symbols and potteries of other collections. Since in the middle centuries of Islamic period the popularization of astronomy for decorating objects began with constellations and personification of planets, it reinforced the belief that decorative astronomical objects with talisman power give the person the occult power of stars and protect him from certain diseases, failures and misfortunes.