نمازليق هاي تركمن، بحثي درباب نمادهاي كليدي و آييني فرهنگ

Turkman Namazlighs, A discussion about key and ritual symbols of culture

دست بافته هاي قوم تركمن در پاسخ به نيازهاي زندگي كوچ نشيني و نيمه كوچ نشيني در ابعاد و اندازه هاي گوناگون به وجود آمده است. نمازليق، يكي از شاخص ترين دست بافته هاي تركمن است كه از روزگاران كهن زنان آن را به عنوان عنصري هويت بخش و كاربردي براي برگزاري عمل آييني نماز مي بافتند. هدف از بافت و استفاده از نمازليق تنها به جنبه هاي نيايشي و مذهبي محدود نمي شود بلكه، جنبه هاي اجتماعي و فرهنگي را نيز دربرمي گيرد آن گونه كه همچون ركن جدايي ناپذير از زندگي، در مهم ترين مراسم اجتماعي و فرهنگي قوم تركمن كاربرد دارد. در هر فرهنگي، نمادهايي كليدي وجود دارد كه بيانگر معاني، ارزش ها و باورهاي مهم آن جامعه است. اين نمادهاي كليدي به دو دسته نمادهاي خلاصه كننده و توضيح دهنده، تقسيم مي شوند. نمادهاي خلاصه كننده كه بيشتر نمادهايي مقدس هستند، نقشي كليدي در انتقال و تداوم معاني و ارزش هاي محوري فرهنگ دارند. بنابر آنچه گفته شد، در پژوهش حاضر با بهره گيري از روش توصيفي-تحليلي و انجام تحقيقات كتابخانه اي در عرصه مفاهيم نمادهاي كليدي و تحقيقات ميداني، نمازليق و اهميت نمادين آن در فرهنگ تركمن در منطقه آق قلا مطالعه و بررسي شده است. منشا وجودي و دلايل كاربرد نقوش به كاررفته در نمازليق ها وابسته به نوع زندگي گذشته قوم تركمن و متاثر از باورهاي پيش اسلامي و عناصر محيط طبيعي زندگي آنها بوده كه پس از پذيرفتن اسلام در نيمه دوم سده شانزدهم ميلادي، با آفرينش مفاهيمي نو به زندگي خود در دستبافته ها ادامه داده اند. ازين رو نمازليق به عنوان نمادي كليدي و مقدس، اين پرسش را در ذهن برمي انگيزد كه چه ارتباطي بين ابعاد اجتماعي، آييني و فرهنگي نمازليق با قوم تركمن وجود دارد. نتايج به دست آمده از پژوهش حاضر بيانگر آن است كه اين دستبافته، مهمترين باورها و ارزشهاي اسلامي و پيش اسلامي تركمانان را همراه بااهميت ترين عناصرفرهنگي و هويتي آنها در خود بازنمايي مي كند. كاركرد فرهنگي نمازليق افزون بر انتقال اين معاني، دروني كردن آنها در اعضاي جامعه و القاي نوعي تعلق عاطفي و ايجاد انگيزه براي پيروي كردن اين معاني است. درنتيجه، نمازليق همچون زمينه اي براي خلق نقوش وابسته به باوري خاص و داراي كاركردهاي خاص ازجمله دفع چشم زخم، امنيت، زايش و باروري است.

Hand-woven textiles of Turkman race have been made in various sizes in response to needs of emigration life. Namazligh is one of the most prominent Turkman hand-made textiles woven by women from ancient times as an identity-giving and functional element for doing ritual practice of praying. The purpose behind weaving and using such textile is not simply restricted to religious aspects but it comprises social and cultural aspects as well to the extent that, like an inseparable element of life, it is used in the most important socio-cultural rites of Turkman race. In each culture, there are key symbols which represent important meanings, values and beliefs of that society. Such symbols are classified into summarizing and explanatory ones. The first group mostly consists of sacred symbols which have a key role in transference and continuation of pivotal meanings and values of a culture. Accordingly, by using analytic-descriptive method and doing library as well as field studies in the field of key symbols, Namazligh and its symbolic significance in Turkman culture of Agh Ghala region have been studied. The origin and reasons of using certain designs in Namazlighs are dependent on the life style of Turkman race and are under the influence of pre-Islamic beliefs and elements of natural environment which survived in the textiles via creating new concepts after their conversion to Islam in mid-sixteenth century. Thus, as key and sacred symbol, Namazligh brings this question to the mind that what is the relationship between social, ritual and cultural aspects of Namazligh and Turkman race? The results of this study show that, such hand-woven textile represents the most important Islamic and pre-Islamic beliefs and values of Turkmans besides their most significant cultural elements. The cultural function of Namazligh is, in addition to transference of such meanings, to internalize them in the members of society and suggesting a kind of emotional attachment and motivation for following such meanings. Thus, it is like a context for creating designs which are related to a certain belief and has specific functions such as repelling evil-eyed injuries, security, birth and fertilization.