تحليل جامعه‌شناختي روايت‌هاي سينمايي تعامل من/ ديگري در فضاي اجتماعي

• Cinematic Narratives of I /Thou Interaction in Social Space

ه اين پژوهش كاوشي است درباره تعامل من/ ديگري در فضاي اجتماعي نيمه دوم دهه هفتاد و اوايل دهه هشتاد به ميانجي سينماي ايران. طبق رويكرد نظري پژوهش، تعامل من/ ديگري برساختي اجتماعي است كه فرم و محتواي آن به فراخور گشودگي/ فروبستگي، زايايي/ ستروني و غنا/ تهي‌بودگي جهان زندگي تعيين مي‌شود. براي ايضاح و تشريح اين ايده به آراي زيمل، باختين و هابرماس استناد شده است. ايده ديگر پژوهش آن است كه ميانجي هنر (سينما) بهتر مي‌تواند ما را در فهم ظرايف و پيچيدگي‌هاي اين مسيله‌ياري رساند. بر اين اساس، به شيوه نمونه‌گيري هدفمند سه فيلم آژانس شيشه‌اي، زير پوست شهر، بوتيك انتخاب و با روش «تحليل روايتِ نشانه‌شناختي» تحليل شده‌اند. نتايج حاكي از آن است كه هرچه از جهان زندگي گشوده و پوياي نيمه دوم دهه هفتاد، كه فضاي ديالوگ‌محور آژانس شيشه‌اي بازتاب آن است، فاصله مي‌گيريم، و به اوايل دهه هشتاد، كه در حال‌وهواي‌ياس‌آور بوتيك بازنمود‌يافته است، نزديك‌تر مي‌شويم، نوع تعامل من/ديگري تغيير مي‌كند. زير پوست شهر در عين اين‌كه تكراري‌بودنِ تراژيك جريان زندگي براي فرودستان را به تصوير مي‌كشد، گشودگي و پويايي آن را برجسته مي‌سازد و گوياي آن است كه آن‌ها اساساً با وضعيتي ناهمگن و پويا مواجه‌اند. اما بوتيك روايت سيطره فضاهاي هيستريك، تعامل‌هاي مخدوش، واپس‌روي رواني و زندگي روزمره متلاشي‌شده در اوايل دهه هشتاد است. مي‌توان نتيجه گرفت كه شوق به تعاملِ معنادار با ديگري به مرور جاي خود را به بي‌اعتنايي به ديگري و معنازدودگي هر گونه تعامل مي‌دهد.

This article reflects on I/thou interaction in the social space through the lens of Iranian cinema in two past decades. According to Simmel, Bakhtin and Habermas social theories, I/thou interaction is a social construct which changes in accordance with the openness (closure), productivity (sterility) and richness (emptiness) of the social world. Another idea here is that cinema is a useful medium for perceiving the complexities of the social world. Using theoretical-purposeful sampling, we chose three films: Ajanse shishei, Zire Puste Shahr and Butik. These films have been analyzed via narrative/semiotic analysis. The findings show that in the open and productive social space of early reformation era, which is represented in Ajanse shishei, I/thou interaction is completely different from the kind of social interaction that prevailed in late reformation era, as represented in Butik. Zire Puste Shahr represents the tragic nature of life for the poor, but at the same time shows openness and dynamism inherent in their everyday life.